1. İşverenler diledikleri zaman işçi alıp diledikleri zaman işçi çıkartma haklarının olmasına, işçi çıkarttıkları için herhangi bir maliyete katlanmak zorunda kalmamalarına sayısal esneklik demektedirler.
İşveren, haklı bir neden olmadan işçi çıkartırsa kıdem, ihbar tazminatı öder. İşverenin işçi çıkarttığında ödemek zorunda kaldığı; kıdem, ihbar tazminatı esneklik isteyen işverenlere göre sayısal esnekliğe aykırıdır.
2. İşveren sendika üyesi olan, işverenin istediği sendikaya üye olmayı kabul etmeyen, sendikal faaliyetlere katılan işçileri bu nedenlerle işten çıkartırsa; işçinin bir yıllık ücretinden az olmayacak tutarda sendikal tazminat öder. Sendikal tazminat da işverenlere göre sayısal esnekliğe aykırıdır.
3. İşveren geçerli bir neden olmadan iş güvencesi kapsamındaki işçiyi işten çıkartırsa; işe iade tazminatı öder. İşe iade tazminatı da işverenlere göre sayısal esnekliğe aykırıdır.
4. İşveren, iş güvencesi kapsamında olmayan işçiyi yasal haklarını kullandığı için işten çıkartırsa; ihbar tazminatının üç katı kötü niyet tazminatı öder. Kötü niyet tazminatı da işverenlere göre sayısal esnekliğe aykırıdır.
5. İşverenler, ücreti işçi ile istedikleri gibi kararlaştırma özgürlüğüne sahip olmalarına ücrette esneklik demektedirler. İşveren asgari ücretin altında işçi çalıştıramaz. İşverenin asgari ücretin altında işçi çalıştıramaması işverenlere göre ücrette esnekliğe aykırıdır.
Ücrette esnekliğin yaşama geçmesi için işverenler, işçi ile hiçbir sınırlamaya tabii olmadan piyasa koşullarına göre ücret pazarlığı yapmak, en azından asgari ücretin bölgelere göre farklı farklı belirlenmesini istemektedir.
6. İşverenler, işçilerin ayrım yapmaksızın işverenin verdiği her işi yapmasına fonksiyonel esneklik demektedir.
İşverenler, işçinin yazılı oluru olmadan iş koşullarını esaslı bir şekilde değiştiremez. Bir torna ustasına: “Senin şu anda torna işin yok, git paketleme yap.” diyemez.
İşverenin iş koşullarını işçinin yazılı olurunu almadan değiştirmesini yasaklayan iş yasası hükmü, işverenlere göre fonksiyonel esnekliğe aykırıdır. İşveren, işçiyi işyerinde dilediği işte çalıştırmalıdır.
7. İşverenler, çalışma sürelerinin işin durumuna göre ayarlanmasına iş sürelerinde esneklik demektedir. Haftalık çalışma süresinin 45 saatle, günlük çalışma süresinin 11 saatle sınırlandırılmış olması iş sürelerinde esnekliğe aykırıdır. Kayan iş süreleri, telafi çalışması, denkleştirme gibi yöntemlerin hiçbir sınırlamaya tabii olmaksızın uygulanması iş sürelerinde esneklik için zorunludur.
8. İşin esnekliğe uygun olarak düzenlenebilmesi için; işçiyi koruyan, bu nedenle de işveren ve hükümet tarafından “katı” olarak nitelendirilen yasaların esnetilmesi yetmez. İşin esnek bir şekilde düzenlenmesi için üretimde esnekliğin, iş gücü piyasasında esneklikle tamamlanması gerekir.
Üretimde esneklik, ana firmanın üretim sürecini küçük parçalara ayırarak adına tedarikçi firma dedikleri işyerlerine iş vermesiyle sağlanır.
Tedarikçi firma, ana firmanın istediği zamanda işi yetiştirebilmek için iş yasasını fiilen yürürlükten kaldırarak çalışır. 11 saatlik iş günü, haftalık 45 saatlik çalışma süresi, gece 7.5 saatten fazla çalışma yasaklarının hiçbirine uyulmaz. Ana firmanın istediği zaman iş yetişecek şekilde gece gündüz çalışılır. Bu şekilde çalışmayı kabul etmeyenler bozguncu olarak nitelendirilip işten çıkartılır.
9. İş gücü piyasasında esneklik için çalışanlar kısım kısım ayrılır. En üste beyaz yakalıları koyarlar. Onların kendilerini işveren gibi görmelerini, işyerine ait hissetmelerini sağlarlar.
Beyaz yakalıların altında zaman zaman sendikalı olmalarına izin verilen mavi yakalılar gelir. Mavi yakalılar kendilerini yetişmiş, kalifiye iş gücü olarak görürler.
Mavi yakalıların altında taşeron işçileri, taşeron işçilerinin de altında eskiden yevmiyeci denen artık kiralık işçi dediğimiz işçi grubu yer alır.
Beyaz yakalı mavi yakalı konumuna düşmemek için, mavi yakalı taşeron işçisi gibi olmamak için, taşeron işçisi kiralık işçi gibi olmamak için; kendilerini paralayarak çalışıp, konumlarını ve işlerini korumaya çalışırlar. Böylece örnek bir esnek işletme de doğmuş olur.
10. İşveren, esneklik sayesinde işçi alıp çıkartmanın maliyetinden kurtulur. Ücrette esneklik sayesinde bugün kayıt dışı asgari ücretin altında işçi çalıştırmaya yasal güvence elde etmiş olur. İşveren, her iş için ayrı bir işçi alacağına, bir işçiyi her işte çalıştırarak işçi sayısından tasarruf eder. Tedarikçi firmalar sayesinde işveren; gereksiz stok yapma, üretim hacmi daraldığında işçi çıkartıp , üretim hacmi arttığında işçi alma derdinden önemli ölçüde kurtulur. Tedarikçi firmayı yasaları çiğneyerek çalışmaya zorlarken, kendisini ben kuramsal bir işyeriyim diye aklar.
İşveren sendika gibi can sıkıcı bir örgütten kurtulup işyerinde tek otorite haline gelir.
İşçileri birbirleri üzerinden birbirlerine düşman ederek en az maliyetle kontrol etmiş olur. Tüm bunları da topluma, esnekliğin başına “güvence” sözcüğünü ekleyerek “güvenceli esneklik” adı altında sunar.
Dr. Murat Özveri
Evrensel / 23 Mart 2016
