Ş

ubat ayı ortalarında gerçekleşen TÜSİAD Genel Kurulunda adı geçen derneğin “Yüksek İstişare Konseyi Başkanı” Ömer Aras’ın yaptığı konuşma ve bu konuşma esnasında siyasi iktidara yönelttiği eleştiriler ülkenin gündemine oturuverdi bir anda. Saray çevreleri bir yandan yapılan konuşmayı değersizleştirme çabası içine girerken bir yandan da Ömer Aras hakkında soruşturma başlatılmasını sağlayıp kendilerini tekzip ettiler adeta.

Beştepe’ye yakın çevrelerin medya organlarında yazı yazanlar bahse konu dernek için “vesayet artığı” “toplumda karşılığı olmayan kuruluş” gibi aşağılayıcı ifadeler kullanırlarken İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından Ömer Aras hakkında soruşturma başlatılması siyasi iktidarın yaşadığı çelişkinin dışavurumudur kanımca.

Hemen belirtmem gerekir ki TÜSİAD’ın sadece öncü dört kuruluşunun (Koç, Sabancı, Eczacıbaşı, Tekfen) şirketlerinde 200 bini aşkın çalışan bulunmakta. Bu dört kuruluş 2023 yılı itibarı ile Türkiye’nin GSYH’sinin %6’sını gerçekleştirmekte. Yine bunların içinden Koç grubu 2023 yılı itibarı ile Fortune Global 500 araştırma sonuçlarına göre dünyanın 194. büyük şirketi. Türkiye için devasa sayılabilecek büyüklüklere sahip olan bu kuruluşların toplumda bir karşılığının olmadığını iddia etmek en hafif ifade ile “abesle iştigal”dir bana göre. Hâl böyle iken TÜSİAD’ın toplumda bir karşılığının olmadığını kanıtlamaya çalışan yazılar yazmak ise havanda su dövmek anlamını taşır. Bunun dışında kendi iktidarından önce mevcut olan vesayet rejimini kendisine bağımlı bir vesayet silsilesi ile ikame eden AK Parti iktidarının kendisi ile uyumsuz bir sürece girmiş olan bir derneğe “vesayet artığı” suçlaması yapmasının ne kadar inandırıcı olacağı ise bu yazıyı okuyanların takdirine ait kuşkusuz.

Beştepe ile TÜSİAD arasındaki kavganın bizler açısından pek bir önemi yok. Nasıl olsa bir noktada anlaşırlar. Ancak böyle düşünmeyen liberal çevreler siyasi iktidara yönelik muhalif bir açıklama yapıldığı için derhal TÜSİAD’ın arkasında pozisyon aldılar. Küçük bir azınlık da olsa kimi solcular da katıldılar bu kervana. Katıldılar da bu yazının yazılmasına vesile oldular.

Bu yazı yukarıda sözü edilen çevrelerin adeta “demokrasi ve insan hakları savunucusu” ilan ettikleri TÜSİAD’ın gerçek kimliğini açıklamaya odaklandı.

İşe kuruluşundan başlayalım:

Demokrasi ve insan haklarının tank paletleri altında ezildiği 12 Mart döneminin ürünüdür bu dernek (Kuruluş tarihi 2 Nisan 1971). Vehbi Koç’un önerisi üzerine Koç, Sabancı, Eczacıbaşı ve Tekfen gruplarının önderliğinde kurulan dernek 1971 başkaldırısının yiğit önderleri birer birer imha edilmekte iken insan hakları kavramından habersizdi herhâlde.

Devamında ise hükümet düşüren ve 12 Eylül sürecine yol açan gazete ilanlarının altında imzası bulunur TÜSİAD’ın.^[1]

Kimileri için İstanbul sermayesi kimileri için ise İstanbul ve İzmir sermayesinin temsilcisidir TÜSİAD. Ben her iki yakıştırmanın da gerçeği tam olarak temsil etmediğini düşünmekteyim. Kemalist ideolojinin yaratmış olduğu sermayenin temsilcisidir bu dernek. Kurucularının tümü Cumhuriyetin kurucu kadrolarının henüz ülke üzerindeki etkinliklerinin devam ettiği yıllarda girmişlerdir iş yaşamına. Yukarıda adlarını vermiş olduğum kurucu önder şirketlerin en genci olan Tekfen’in üç büyük ortağının ticari faaliyetlerine 1956 yılında Ankara Kavaklıdere’deki Göreme Sokak’ta FNN (Feyyaz Nihat Necati) Mühendislik ve Proje Bürosu adı ile başlamış olduklarını söylersek bu iddiamızı da somut bir veri ile kanıtlamış oluruz.

Bu yönü ile bakıldığında, Batı yanlısı seküler ve modernist unsurlardan oluştuğunu söyleyebiliriz TÜSİAD’ın. Derneğe daha sonra üye olacakların seçiminde de bu özellikler aranmış ve söz konusu özelliklere sahip olmayanlar üye olamamışlardır. Elbette böyle bir üye yapısı; iyi bir eğitim almış, düzgün konuşan, duygularını gizlemeyi ve her daim sakin kalmayı becerebilen, prezantabl imajı olan, beden dilini kullanmayı bilen, kısacası Fransızca tabiri ile “comme il faut” (gerektiği gibi) insanlardan oluşan bir insan malzemesini çıkarmakta karşımıza. Liberallerin ve küçük bir azınlık da olsalar kimi solcuların bu cazip görünümden etkilendiklerini düşünürüm zaman zaman.

Kimileri için cazip olan bu dış görünüm, izledikleri emek düşmanı politikaları ve gerçekleştirdikleri vahşi sömürüyü gizlemek için bir araçtır sadece. Dernek olarak örgütlendikleri tarihten itibaren ülkenin ekonomik ve siyasal yaşamında uzun yıllar söz sahibi olmuşlar, kendileri öne çıkmasalar da emirlerine uymakta kusur etmeyen profesyonelleri vasıtası ile siyasi ve ekonomik taleplerinin gerçekleşmesini sağlamışlardır. TÜSİAD üyelerinin denetimindeki MESS bünyesinde “genel sekreter” olarak görev yapmış olan Turgut Özal, bu olgunun en önemli örneklerinden biridir. Önce “Başbakanlık Müsteşarlığı” ardından da “Başbakanlık” ve “Cumhurbaşkanlığı” makamlarında oturmuş olan bu şahıs, hatırlanabileceği gibi 24 Ocak Kararlarının ve 12 Eylül darbesi sonrasında hayata geçirilen ekonomi politikalarının mimarıdır. Siyasi kariyeri boyunca da bu politikaların ülke ekonomisine yön vermesi için her türlü çabayı göstermiştir.

Her ne kadar günümüzde geçmişteki kadar etkin olamasa da iktidar partisinin görmezden gelemediği kendisini iktidar alternatifi olarak tanımlayan CHP’nin ise her genel seçim öncesinde huzurunda görücüye çıktığı bir yapılanmadır TÜSİAD.

Bu yapının siyasi iktidar ile ilişkisini inceleyecek olursak aşağıdaki detayların farkına varırız:

Bünyesinde profesyonel olarak çalıştırdığı analistlerin hazırlamış olduğu raporlar doğrultusunda hareket eden TÜSİAD, küresel finans sistemine entegre olma hedefine ulaşabilmek için salt burjuva ideolojisine sahip bir siyasal partiyi desteklemeyi tercih ederdi kuşkusuz. Ancak profesyoneller böyle bir partinin toplumda önemli bir karşılığının olmayacağını ifade etmekte idiler. TÜSİAD’ın öz çocuğu Cem Boyner’in başını çektiği YDH (Yeni Demokrasi Hareketi) girişimi de profesyonellerin öngörülerinin haklılığını kanıtladı. Bu nedenle muhafazakâr ve mütedeyyin Anadolu halkı nezdinde önemli bir desteği olan AK Parti’yi destekleyerek iktidara getirdikleri bu partiyi yönlendirmeyi tercih ettiler. TÜSİAD-AK Parti koalisyonu böyle kuruldu. Seçim sisteminin sağlamış olduğu avantaj sayesinde %34,3 oy oranına mukabil parlamentoda %66’lık çoğunluğa sahip olup tek başına hükümet kurma yetkisi alan AK Parti^[2] yeterli milletvekili sayısına sahip olmuştu ama devleti yönetebilecek deneyime ve kadrolara sahip değildi. İktidarının ilk döneminde AK Parti bu boşluğu TÜSİAD denetimindeki liberaller ile doldurdu. AB ile yakınlaşma, Kemal Derviş tarafından başlatılan IMF programına sadakatle devam edilmesi, enerji dağıtım ihalelerinde ve büyük özelleştirmelerde TÜSİAD üyelerinin aslan payını alması bu dönemin ürünüdür. Hükümeti kuran parti de bu dönemden nemalandı ve cemaat yapılanmaları ile sıkı ilişkiler kurdu. Liberal görüşleri ile bilinen Ali Babacan’ın ekonominin patronu olması ve izlenen ekonomi politikalarının sermayenin çıkarlarını gözetmesi ise TÜSİAD’ın hükümet çevrelerindeki gerici hamlelere göz yummasının nedenidir.

Bu durum da yazıya konu olan derneğin temsil ettiği çıkarlar söz konusu olduğunda insanî değerleri nasıl aşağıladığının göstergesidir.

Zamanla iktidar partisi kendi kadrolarını yetiştirip elindeki maddî olanakları kullanarak TÜSİAD dışında da ülke ekonomisinde etkili olabilecek bir sermaye grubu yaratmaya başlayınca, derneğimiz ile siyasi iktidar arasındaki bağlar gevşedi ve zaman zaman gerilimli anlar yaşandı. Yine de gerek küresel sistem ile güçlü bağlarının olması gerekse hâlâ ekonominin amiral gemisi durumundaki şirketlerin TÜSİAD bünyesinde olması nedeni ile iktidar dernek çevresini gözden çıkaramıyor, dernek çevresindeki sermaye grupları ise kazançlarının görece azalmasına rıza göstermek pahasına da olsa iktidara doğrudan karşı çıkamıyordu.

Bu durum da tek adam sisteminin oylandığı referanduma kadar devam etti. Referandum sonrasında demokrasi havarisi olmaya başladı TÜSİAD. Eğer o tek adam kendilerinin doğrudan yönlendirebileceği, gerektiği zaman ayar verebilecekleri biri olsa idi yine demokrasinin savunucusu olurlar mı idi? Sanmıyorum.

Siyasi iktidar ile ilişkilerin iyice zayıflaması ise “nas” politikası diye adlandırılan düşük faiz uygulamaları ile başladı. Gerçekte iktidarı elinde tutan şahsın umurunda değildi nas. Onun irrasyonel (serbest piyasa ekonomisi kuralları dikkate alındığında gerçekten de irrasyonel idi) politika uygulaması iktidar çevreleri ile sıkı ve sıcak ilişkiler içine girmiş devletten aldıkları teşvikler ve kullandığı ucuz işgücü sayesinde palazlanmış olan sermaye kesiminin (Burada sözünü ettiğim kesim TÜSİAD dışında gelişen bir sermaye kesimidir) ucuz kredi temin ederek yeni yatırımlar yapıp büyümesini sağlamaktı. İzlediği politikanın TL’nin değer kaybetmesine neden olacağını da biliyordu. Bunun da bahse konu sermaye kesimi açısından ihracat yollarını açacak bir fırsat yaratacağı görüşünde idi. Ancak bu politika TÜSİAD çevrelerinin beklentilerini karşılamaktan uzaktı. Bu çevrenin beklentisi yurt içi finans kuruluşlarından elde edilecek ucuz kredi değildi. Zaten bu kredilerin büyük kısmını veren özel bankalar kendi kontrollerinde idi. TL değerinde yaşanan düşüş ve düşük faiz politikası buralardan mevduat kaçışına neden olmuştu. Ayrıca dış krediler de pahalı hâle gelmiş ve eskiye göre daha zor elde edilir olmuştu. Yabancı para temininde meydana gelen zorluklar üretimde kullandıkları hammadde ve yarı mamul teminini de zora sokmuş, üretimde dar boğazlar meydana gelmesine yol açmıştı. Tek adam rejiminin tercihi sermayenin bir kesimini mutlu ederken TÜSİAD çevrelerini zora sokmakta idi. Öte yandan rejim bürokrasi kanallarının da tıkanmasına neden olmuş her şeyin tek insana bağlı olduğu sistem, istemlere ve beklentilere yanıt veremez hâle gelmişti. Bu noktada yoğunlaşmaya başladı TÜSİAD’ın yakınmaları. Elbette bu yakınmalar beklentilerinin karşılanmaması konusunda odaklanmıştı. Küresel sistemin yönetsel ilkeleri; söz gelimi iş bölümü, uzmanlaşma ve yetki devri göz ardı edilmiş ve ortaya kaotik bir durum çıkmıştı. Bahse konu dönemde ülkede yaşanmakta olan demokrasi ve insan hakları ihlalleri TÜSİAD tarafından dikkate bile alınmıyor, tüm eleştiriler iktidarın “serbest piyasa ilkeleri”nden sapmış olmasına yönelik olarak gerçekleşiyordu.

2023 yılında gerçekleşen cumhurbaşkanlığı seçimi sonrasında kıl payı farkla da olsa seçimi kazanmış olan tek adam düzeninin mimarı, ekonomi yönetimini yine bildiği gibi sürdürmeye niyetli idi belki. Ancak ülke ekonomisi alarm veriyor, izlenen politikalar nedeni ile ülkeyi terk etmiş olan yabancı yatırımcı bir türlü geri dönmüyordu. Durumun bu şekilde devam etmesi daha vahim sonuçlara yol açabilirdi. Küresel finans çevrelerinin baskısı ve TÜSİAD’ın desteği, ekonomi yönetiminin başına bir “kayyum” atanması ile sonuçlandı.

“Kayyum Bakan”ın izlediği politikalar TÜSİAD’ı rahatlattı. Dövizin baskı altında tutularak yabancı para değerindeki yükselmenin enflasyonun altında kalması sayesinde dış krediyi ucuza temin ediyorlar, gerçekleştirdikleri ürünlerde kullandıkları hammadde ve yarı mamulleri eski duruma göre daha uygun şartlarda elde edebiliyorlardı. Ücretlerin baskı altına alınmış olması ise işçilik maliyetlerinin enflasyonun altında artması sonucunu yaratmakta idi. TÜSİAD çevresi bu gelişmelerden mutlu idi. İzlenen politikalar ülkeye yabancı para girişini de hızlandırmış, kamu kesimi de dış borçlarını rahatça çevirebilecek duruma gelmişti. Durumdan memnun olmayan ise değer kazanmış TL nedeni ile dış rekabet gücünü yitiren, yüksek faizli kredi kullanmak zorunda kalan ve ağırlıklı olarak emek yoğun sektörlerde faaliyet gösterdiği için enflasyonun altında bile seyretse işçilik maliyetlerinin artmasından olumsuz etkilenen Anadolu sermayesi idi. Bu kesimin iktidar partisi ile organik ilişkiler içinde olduğu ve temsilcilerinin iktidar partisinin taşra teşkilâtında yönetsel görevler sürdürdükleri de bilinmekte. Bu durumdan yararlanarak şikâyetlerinin parti merkezinde dile getirilmesini sağladılar. Özellikle (sözde) muhalif medya organlarında sık sık gündeme gelen “kayyum bakan”ın istifa edeceği, görevden alınacağı, nas politikasına dönüleceği haberleri buradan kaynaklanıyor. İşin gerçeğinde ise TÜSİAD’ın etkinliğinin artması, ağırlıklı olarak TOBB ve MÜSİAD bünyesinde örgütlenmiş olan öteki sermaye kesimlerinin istenilen büyüklükte bir etkinliğe ulaşamaması Beştepe çevresini huzursuz etse de döviz girişinin hızlanması ve enflasyondaki artışın yavaşlaması gibi faktörler ve küresel finans sisteminin baskıları kayyum bakanın görevden ayrılmasını da, sürdürülen ekonomi politikalarından geri dönülmesini de engellemekte. Bunun bir sonucu olarak da TÜSİAD’ın ekonomik yaşamdaki etkisi de artmakta.

TÜSİAD’ın ülke üzerinde eskisi kadar söz sahibi olması Beştepe’yi rahatsız eder. İzlenmekte olan politikalara doğrudan müdahale edecek bir TÜSİAD, siyasal iktidar ile organik ilişkiler içindeki sermaye kesimlerinin de istemediği bir gelişme. Böyle bir olasılığın önüne geçmek ve gerekli hâllerde TÜSİAD çevresine “ayar verebilmek” için önlem düşünüldü Beştepe’de ve gerçekleştirilen bir düzenleme sonucu Devlet Denetleme Kuruluna (DDK) ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna (TMSF) verilen yetkiler hayli arttırıldı. Bu yetkiler arasında bulunan “mallara, banka hesaplarına el konulması, şirketlere kayyum atanması” gibi konular TÜSİAD çevrelerini son derece tedirgin etti. Bu tedirginlik eşyanın tabiatı ile son derece uyumlu. Ne de olsa bu düzenleme kapitalizmin ruhu, kutsalı olan mülkiyet hakkına saldırı mahiyetinde idi. Sözde muhalif basında sıradan vatandaşın mülkiyet hakkına saldırı, tapusuna el konulması olarak yer alan düzenlemenin gerçekte TÜSİAD’a yönelik bir hamle olduğunu derneğin yöneticileri çok iyi anlamışlardı. Canhıraş çığlıklarla hükümeti protesto etmelerinin nedeni budur. Elbette bu protesto eylemini sadece kendilerine yönelik bir hamlenin eleştirisi olarak sunmak kamuoyundan yeterli destek almalarını engeller mahiyette idi. Siyasi iktidarın hukuk tanımayan uygulamalarını, adalet sistemindeki bozuklukları, ülke yönetiminde egemen olmuş kuralsızlıkları sos yaptılar protestolarına ve bu şekilde sundular itirazlarını. Yukarıda sayılanlarla lezzetlendirdikleri itirazları toplumun geniş kesimlerinde yankı buldu. Öyle ki, kendilerini solcu olarak tanımlayan bazı yazarlar bile “içimize sinmese bile TÜSİAD’ın bu çıkışını desteklememiz gerekir” tadında yazılar yazmaktan çekinmediler. Bu tada sahip yazıları yazarlarken dayandıkları nokta TÜSİAD Genel Kurulunda yapılan açıklamaların ülkede mevcut olan adaletsizliğe ve hukuksuzluğa yönelik eleştiriler getirmesi ve bu durumu teşhir etmesi idi. Tabii bahse konu yazıları yazarken TÜSİAD tarafından eleştirilen konuların üzerinde yaşamakta olduğumuz coğrafya için hiç de yeni olmadığı, yıllardan beri devam eden hukuk dışı uygulamaların ve insan hakları ihlallerinin ne diye birdenbire gündeme sokulmuş olduğunu sorgulama gereğini hissetmediler. DDK ve TMSF yetkilerini arttıran düzenlemeler ile TÜSİAD Genel Kurulunda yapılan sistem eleştirileri arasındaki bağı görmediler ya da görmek istemediler.

Bir burjuva örgütünün ülkedeki en büyük sermaye fraksiyonunun kendilerine yönelik bir hamleye olan itirazlarını “demokrasiyi savunan bir çıkış” olarak değerlendirdiler.

Bir de kendilerini “solcu” olarak tanımlıyorlar.

YAZIK.

^[1] 13 Mayıs 1979 tarihinden itibaren ulusal düzeyde yayın yapan günlük gazetelerde tam sayfa 4 ilan yayınlandı. Vehbi Koç’un önerisi ve Selçuk Yaşar’ın ısrarı sonucu alınan karar gereğince dönemin ünlü bir reklam ajansında hazırlanan ilanlar tüm TÜSİAD üyelerinin onayı alındıktan sonra yayınlandı. İlanların tümü “serbest piyasa ekonomisi” dışında bir ekonomi modeli arayışında olan dönemin hükümetine yönelik eleştiriler içermekte idi. Toplumdaki yankısı büyük oldu. 14 Ekim 1979’da gerçekleşen ara seçimlerde büyük bir yenilgi alan hükümet istifa etti. 12 Eylül darbesine giden yolun açılması bu şekilde sağlandı.

^[2]           Yazıda sözü edilen seçimde kullanılan oyların %44’ü seçim barajını aşamayan partilere verilmiş olduğu için seçime katılmış olan 18 partiden sadece ikisi meclise girebilmişti.

TİP’in 4. Büyük Kongresi ya da EMEK Kongresinde bazı delegeler kendilerine kavram fetişizmi içinde aktarılan mekanik yorumlarla saptırılmış olduklarından bilmeden, bazı delegeler de bilerek ve Türkiye’deki sosyalist mücadele içindeki pasifist tutumlarını dolaylı yoldan açıkça ortaya koyarak, proleter enternasyonalizmi ilkesini ayaklar altına almış, Ortadoğu halklarının devrimci mücadelelerini hiçe sayan konuşmalar yapmış, pasifist politikalarını genel olarak dünya ölçüsünde açıklamışlardır.

TİP Genel Yönetim Kuruluna seçilen bir delege Kongrede “Son beş altı ay içinde bazı çevreler Ortadoğu Devrimci Çemberi diye bir slogan ortaya attılar. Türkiye’yi bu çemberin içine sokmak gayreti görüldü. Ortadoğu Devrimci Çemberi sloganı, özü bakımından çağımızın milli kurtuluş çağı, esas çelişkinin emperyalizm ile ezilen milletler arasında bir çelişme, esas devrimci gücün köylü olduğunu iddia etmektedir. Ortadoğu emperyalizm ile dünya sosyalist sisteminin denge kurduğu bir ortamdır. Ortadoğu Vietnam değildir. Bir burjuva yazarının dediğine göre çöl orman değildir. Ortadoğu’daki ilk harp altı gün sürmüştür. Kamboçya’daki çıkartma 32 hafta sürmüştür. Bütün bunları dikkate almadan Ortadoğu’da bir gerilla savaşı şeklinde bir çember önermek, ancak oradaki 20 bin kişinin katline, ölümüne sebep olur. Ortadoğu’da devrimci güç gerilla değil, düzenli ordulardır. Orada düzenli ordulara güç kazandırmak isteyen sosyalist sistemi revizyonistikle niteleyenleri devrimci olarak nitelendirmek yanlıştır,” derken, başka bir delege de “Dünyanın temel çelişkisinin ezilen halklarla emperyalist ülkeler arasında olduğunu söyleyen, esas devrimci gücün köylü olduğunu söyleyenler yanılmaktadır. Bunlar ulusal kurtuluş hareketlerini ön plana getirmektedir. Ortadoğu Devrimci Çemberi yine bu açıdan ortaya atılmaktadır. Tamamen soyut bir slogan, tamamen geçersiz bir slogandır. […] Ortadoğu yanlıştır. Emperyalizmin silahı 6. Filo’ya karşı büyük devrimci lafların arkasına gizlenmekten başka bir şey değildir. Ortadoğu’da Sovyetlerin rolünü kabul etmemek yanlıştır. ‘Emperyalizmin silahı 6. Filo’ya karşı büyük bir filo ve Amerikan ajanı İsrail uçaklarına karşı Sam 3 ve 2 füzeleri yerleştirilerek, Sovyetler tarafından Amerikan emperyalizminin aleyhine Ortadoğu’da bir denge sağlanmıştır. Bunun için Ortadoğu’da üçüncü bir dünya harbinin veya sürekli bir harbin çıkması uzun müddet mümkün değildir. Halk savaşı Ortadoğu için imkânsızdır,” şeklinde bir konuşma yaparak, gerçekte saptırıldığının, yanlış bilgilerle donatıldığının farkında olmadan pasifizmin sözcülüğünü yapmış, revizyonist EMEK yönetici kliğinin düşüncelerini dile getirmiştir.

Ne tuhaftır ki, iki hafta sonra işbirlikçilerin sözcülüğüne adaylığını koyan bir gazetede emperyalizmin bir kalemşoru da 1970’in en önemli meselesi olarak ANT’ın 158. sayısındaki yazımızı genişçe özetleyip “Türkiye’yi bu ‘Ortadoğu Devrimci Çemberi’nin içine sokmak gayreti bizim kendi içimizde kendini büyük bir cüretle açığa vurmuştur. Ortadoğu’da ‘Çember’ için kullanılan unsur, nasıl, belirli gerilla örgütleriyse, bizde Kürtlük bilinci tazelenmeye çalışılan Doğu menşeli vatandaşlardır. Bunların, kripto dilindeki adları ‘halklar’dır… Bu, bir iç savaş çağrısı, Türkiye’yi kanlı Ortadoğu çarpışmalarının parçası yapma davetiyesidir,” şeklinde Ortadoğu Devrimci Çemberi’ne saldırarak,^[1] Türkiye’nin “… bölgesindeki yeni konjonktür içinde ‘Ortadoğu Devrimci Çemberi’ ihaneti içinde, ‘Halklar Savaşı’nın kışkırtıcılığı içinde ve asıl bunlardan dolayı son derece kritik”^[2] bir noktada olduğunu belirtmiştir.

Kongrede Ortadoğu Devrimci Çemberi sloganına ve Ortadoğu halklarının devrimci mücadelelerine saldırarak emperyalizmin kalemşoru ile aynı çizgiye düşmüş olan “emek”çi delegelerin bilinçsizce söyledikleri sözleri ciddiye almak gerekir. Bu sözler aslında Türkiye’yi de kapsamaktadır, çünkü Ortadoğu yalnızca Filistin demek değildir.

Halk savaşı gerçeği reddedilemez

Emperyalizmin, işbirlikçi kapitalistlerin ve onlara bağlı unsurların, iktidarın barışçıl yollardan ele geçirilmesine hiçbir şekilde boyun eğmediğini dünya devrimci pratiği çeşitli örneklerle göstermiştir. Bu bakımdan teslimiyetçi parlamenter yolda tıkanıp kalmak değil, işçi sınıfı partisinin ve onun donanmış gücünün önderliğinde silahlı mücadelenin kaçınılmazlığını da göz önünde tutmak şarttır. DEVRİMCİ İŞÇİ-KÖYLÜ İKTİDARI için, işçi sınıfının ideolojik, politik, örgütsel ve donanmış gücünün önderliğinde sürdürülecek halk savaşı, her ülkenin somut şartlarına göre inceden inceye hesaplanmış taktiklerle geliştirilen, çeşitli aşamaları gerektiren, uzun, zorlu ve yürekli bir mücadeledir. İşçi sınıfı için en önemli hedef iktidarı ele geçirmektir. DEVRİMCİ HALK CEPHESİ’ni yönlendirecek işçi sınıfının iktidar mücadelesinde onun dünya çapındaki doğal müttefikleri en gerekli desteğidir. İşçi sınıfını dünya devrimcilerinden, dünya halklarının çeşitli bölgelerde sürdürdükleri devrimci mücadelelerden soyutlamaya çalışmak, bu konuda laflamalara girişmek, korkmak, kem küm etmek olamaz. Bu tutumda olanlardan işçi sınıfı mutlaka hesap soracaktır.

Ortadoğu Devrimci Çemberi nedir, ne değildir

ORTADOĞU DEVRİMCİ ÇEMBERİ sloganı Türkiye’de halk savaşının gerekliliğini savunmak için ne bir gerekçedir, ne de “Ortadoğu’da emperyalizm tamamen yıkılmadan tek bir ülkede devrim yapılamaz” gibisine hatalı yorumlamalarla bölgesel troçkizm öneren bir kavramdır. Önceleri ana çizgileriyle ortaya koyduğumuz^[3] Ortadoğu Devrimci Çemberi sloganının temelinde şu ilkeler yatmaktadır: TÜRKİYE SOSYALİSTLERİ DEVRİMCİ MÜCADELELERİNİ GENEL OLARAK DÜNYA HALKLARININ DEVRİMCİ MUCADELELERİ, ÖZEL OLARAK DA ORTADOĞU’DAKİ DEVRİMCİ MUCADELELER İÇİNDE DEĞERLENDIRMEK ZORUNDADIRLAR. TÜRKİYE HALKLARININ KURTULUŞU VE TÜRKİYE’DE SOSYALİZMİN MUTLAK ZAFERİNİN GERÇEKLEŞTİRİLMESİ YOLUNDA İŞÇİ SINIFININ DOĞAL MÜTTEFİKLERİ ARASINDA KENDİNE EN YAKIN OLANLARI ORTADOĞU DEVRİMCİLERİ, ORTADOĞU’NUN DEVRİMCİ HALKLARI OLACAKTIR. ORTADOĞU’NUN ÇEŞİTLİ ÜLKELERİNDE EMPERYALİZME KARŞI ÇOK SAYIDA CEPHE YARATMAK VE BU MUCADELEYİ SÜRDÜREN DEVRİMCİLER ARASINDA DEVRİMCİ DAYANIŞMAYI SAĞLAMAK EMPERYALİZMİN ORTADOĞU’DA GERÇEK YENILGİSİNİ SAĞLAYACAKTIR.

Bugün ABD’nin başını çektiği emperyalizm iktisadî, siyasi, askerî ve ideolojik yönleriyle bir bütündür. Emperyalizmi yalnızca tekelci kapitalizmin bir sömürü mekanizması olarak görüp, onun siyasi, askerî ve ideolojik özelliklerini unutmak ya da emperyalizmi yalnızca siyasi, askerî ve ideolojik bir olgu olarak kabul edip onun tekelci sömürü mekanizmasını ihmal etmek, finans-kapital meselesini anlamamak, tam anlamıyla emperyalizme teslim olmaktır. Tekelci kapitalizme karşı mücadele bu bütünsellik içinde verildiğinde başarıya ulaşacaktır.

Türkiye’deki devrimci mücadele Latin Amerika, Afrika, Asya ve Ortadoğu’daki devrimci mücadelelerin ayrılmaz bir parçasıdır. Ortadoğu’daki mevcut durumu biz Ortadoğu Devrimci Çemberi deyimi ile daha güçlü bir duruma ulaştırmanın yolunu araştırdık. ANT’ın 158. sayısındaki yazımızda bunu bütün Ortadoğulu devrimcilerin tartışmasına sunduk (Dikkat edilsin, grup fetişizmi içinde ne olduğunu anlamadan küfredilmesine değil). Nitekim Filistin Demokratik Halk Kurtuluş Cephesi’nin görüşlerini yansıtan El Hürriye Gazetesi, bu yazının Arapça çevirisini yayınlayarak Ortadoğulu devrimcilerin tartışmasına sunmuştur. ANT Sosyalist Teori ve Eylem Dergisi’nin 174-1 sayısında Filistinli, İranlı, Kıbrıslı, Kürt ve Türk devrimci arkadaşlar arasında yapılan açık oturumda Ortadoğu Devrimci Çemberi daha da açıklığa kavuşturulmuştur.

Ortadoğu’da devrimci dayanışma gelişmektedir

Bugün Ortadoğu’da emperyalizme ve ona bağlı unsurlara karşı fiilî bir Ortadoğu Devrimci Çemberi oluşmaktadır. Ortadoğu devrimcileri arasında dayanışma her geçen gün biraz daha gelişmektedir. Yusuf Aslan adlı bir devrimci arkadaş şöyle diyor:

“Bugün Ortadoğu’da Amerikan emperyalizminin ileri karakolu olan İsrail’e karşı Arap halkları anti-emperyalist bir savaş yürütmektedirler. Bu savaş Asya’da, Afrika’da, Latin Amerika’da ve bütün dünyada emperyalizmin baskısı altında ezilen halkların yürüttüğü devrimci kavganın bir parçasıdır.

“Emperyalizme karşı yürütülen savaş, bütün dünya halklarının ortak savaşıdır. Vietnam’da, Ortadoğu’da, Latin Amerika’da emperyalizme karşı sıkılan her kurşun, aynı zamanda Türkiye halkının kurtuluşu için sıkılmaktadır.

“Günümüz koşullarında, özellikle emperyalizmin bir sıcak savaş bölgesi hâline getirdiği Ortadoğu’da da bütün halkların, Türkiye, İran, Arap, Kıbrıs, Kürt halklarının bir anti-emperyalist cephe kurmaları, ORTADOĞU DEVRİMCİ ÇEMBERİ’ni oluşturmaları, emperyalizme karşı kahredici darbenin indirilmesinin başlıca şartlarından biridir.

“Bu yüzden Ortadoğu’da senelerden beri verilmekte olan devrimci kavganın pratiğinden geçmek ve ezilen Arap halklarının kurtuluş mücadelesine bir nefer olarak katkıda bulunmak için El Feth’e gittim.”^[4]

Diyarbakır Tıp Fakültesine sabotaj yapacakları yalanı ile yakalanan ve El Feth’te eğitim görmek suçu ile mahkemeye verilen ve aralarında bir de İranlı bulunan 11 devrimci arkadaşımız ise Türkiye Halklarına yayınladıkları bildiride şöyle demişlerdir:

“Biz dünya halklarının baş belası emperyalizme karşı çarpışan Ortadoğu halklarının haklı mücadelesini desteklemek için Filistin’e gittik. Amacımız bir taraftan Arap halklarının kurtuluşunu desteklemek, diğer taraftan, Türkiyeli devrimciler olarak bize düşen görevlerin bir kısmını yerine getirmekti…

“Bu yalanlar (sabotaj iddiaları F.P.), emperyalizme ve onun Ortadoğu’daki ileri karakolu saldırgan İsrail’e karşı savaş veren Arap halklarının devrimci mücadelesini, bütün yüreğiyle destekleyen Türkiye halklarının bu devrimci mücadele ile bağlarını gevşetmek, kuşkuya düşürmek için hazırlanan tertiplerdir…

“Yaşasın Ortadoğu Halklarının Devrimci Kurtuluş Dayanışması.”^[5]

Mart ayında yapılan Bağımsızlık Haftası sırasında yayınladığı bir bildiride İstanbul Devrimci Doğu Kültür Ocağı ise şunları belirtmiştir:

“Artık dünyadaki ve özellikle Ortadoğu’daki mazlum halkların emperyalizme karşı bağımsızlık savaşlarında Türkiye halklarının da kesin yerlerini almaları gereklidir.

“Ortadoğu’da emperyalizme karşı verilecek savaş, ORTADOĞU DEVRİMCİ ÇEMBERİ içinde Türkiye halklarının gerçekten kardeşçe ve birlikte mücadeleleriyle kazanılacaktır.”^[6]

Ortadoğu Devrimcileri arasındaki devrimci dayanışma gelişmektedir. Ortadoğu’da devrimcilerin emperyalizme, işbirlikçi kapitalistlere ve onların köpekliğini yapan unsurlara karşı ortak mücadelesi her geçen gün daha da gelişecektir. Ortadoğu Devrimci Çemberi sloganı bu gerçeği dile getirmektedir. Şöyle yazmıştık:

“Ortadoğu’da emperyalizme karşı ortaya çıkan bugünkü bölgesel durumu biz Ortadoğu devrimci çemberi olarak adlandırıyoruz. Bu çember, Türkiye, İran, Suudi Arabistan, Yemen, Umman, Aden, Kuveyt, Lübnan, Mısır, Ürdün, Filistin, Kıbrıs, Irak ve Suriye’yi içine almaktadır (Sudan, Libya ve Yunanistan’daki devrimci mücadeleler, Ortadoğu Devrimci Çemberi açısından değerlendirilmelidirler. F.P.). Ortadoğu Devrimci Çemberi, Ortadoğu’daki devrimcilerin emperyalizme karşı oluşturdukları çemberdir. Ortadoğu’da emperyalizme kesin darbe, bu çemberin güçlülüğü oranında vurulabilecektir…

“Bu gelişim içinde Türkiye devrimcileri, Türkiye’nin doğusundaki hâkim gelişkinin Türk ve Kürt halkları arasında olmayıp, Türk ve Kürt emekçi halklarıyla emperyalizmin işbirlikçisi durumundaki Doğulu ve Barlı egemen sınıflar arasında olduğu gerçeğinden yola çıkarak Doğu meselesine eğilmeli ve meseleyi Ortadoğu Devrimci Çemberi içinde ele almalıdırlar.”^[7]

“Bugün emperyalizme karşı savaşan Ortadoğu halklarının en önemli meseleleri: Anti-emperyalist savaşı sınıfsal bir temele oturtmak, bilimsel sosyalist teoriyi bu savaşa rehber kılabilmek için mücadele etmek, bu savaşı proleter sosyalistlerin önderliğinde yürütmek ve halk savaşını başlatmak, anti-emperyalist savaşları milli sınırlar dışında düşünebilmek, onu uluslararası bir çerçevede, Ortadoğu Devrimci Çemberi içinde düşünebilmek ve emperyalist ülkelerdeki devrimci güçlerle işbirliği yapmak olarak belirmektedir…

“Ortadoğu’daki anti-emperyalist mücadeleler, sınıfsal mücadelelerden soyutlanamaz. Sınıfsal mücadele temeline oturtulmamış hiçbir anti-emperyalist mücadelenin Ortadoğu’da başarı şansı yoktur. Anti-emperyalist mücadelede belki bir dönem öncülüğü sürdüren küçük burjuva radikalleri başarılı olabileceklerdir. Fakat mücadele işçi ve köylü yığınları yerine küçük burjuvaziye dayandığından, bir süre sonra tekrar emperyalizmin kucağına düşülecektir. Bu olgunun Ortadoğu’daki örnekleri çoktur.

“Anti-emperyalist mücadele sınıfsal mücadele ile ayrılmaz bir bütün oluşturmaktadır. Marksist-Leninistlerin öncülüğünde olmayan, proleter ideolojisinin hâkim olmadığı hiçbir anti-emperyalist hareket işçi ve köylü yığınlarının gerçek hareketi olmayacaktır. Özellikle Ortadoğu’da bu tür hareketler çok kolay şovenizme dönüşecek ve halklar arası ortak mücadele sürdürülemeyecektir…

“Ulus, dil, toprak, ulusal kurtuluş, bilinç, ortak iktisadî yaşantı gibi çeşitli özelliklere dayanan bir oluştur. Ortadoğu’da bu özelliklere sahip çok sayıda topluluk vardır. Ve bunlar varlıklarını sürdürmektedirler. Ortadoğu’da uluslar meselesi, Marx’ın “başka bir ulusu ezen bir milletin hür olamayacağı” görüşüne ve Lenin’in “ulusların kendi kaderlerini tayin etme hakkı” ilkesine dayandırılmaktadır… Ortadoğu’da uluslar meselesinde devrimciler, proleter enternasyonalizmini benimsemelidirler.”^[8]

Ortadoğu’da oportünist “politik çözümler” geçersizdir

Ortadoğu Devrimci Çemberi konusundaki yazılarımızı dikkatle okumadan ve Ortadoğu’daki durumu gereğince değerlendirmeden grup fetişizmi içinde Ortadoğulu devrimcilerin mücadelelerini küçümseyen ve proleter enternasyonalizmi ilkesini reddeden “Emek” sözcüleri, Türkiye’den Filistinli devrimcilere akıl hocalığı yapmaktadır. Sosyalistler, proleter enternasyonalizmi çerçevesinde diğer ülkelerde mücadele veren devrimci arkadaşları eleştirebilirler ve eleştirmelidirler, ama her ülkedeki devrimci mücadelenin biçimi ve taktikleri konusunda karar verecek olanlar, ülkelerinin somut şartlarını çok iyi değerlendiren o ülkenin Marksist-Leninistleri olacaklardır. Ortadoğu’da halk savaşını reddedip, her şeyi Akdeniz’deki dengeye bırakan denge teoricileri, Filistinli devrimcilere kulak vermek, akıl hocalığını bırakıp Ortadoğu’da objektif şartların öngördüğü her türlü mücadele biçimine hazır olmak zorundadırlar. Kulak verin emperyalistlerin, emperyalizmin köpekliğini yapan siyonistlerin ve Ürdün hükümetinin boy hedefi FDHKC’nin sözcüsü Nayif Havatme’nin sözlerine:

“Haziran’da uğranılan yenilgi şunu açığa vurmuştur ki, emperyalist düşmana karşı konması ve sonunda onun yenilgiye uğratılması, uzun süreli bir halk kurtuluş savaşından başka yolla gerçekleşemez. Uzun süreli halk kurtuluş savaşının ilk kurallarından biri ise, emperyalist düşmanın askerî üstünlüğüne karşı nicel ve nitel insan gücü üstünlüğüyle çıkılması kuralıdır. Nitel insansal üstünlüğün ise halk kitlelerinin ideolojik ve siyasi yönden seferber edilmesinden başka bir yolla gerçekleşmesi mümkün değildir.^[9]

“… Filistin halkının mücadelesi, emperyalizme karşı, sömürüye karşı, uluslararası gericiliğe karşı ve siyonizme karşı dünya çapında verilen mücadelenin bir parçasıdır. Ve Filistin Ulusal Kurtuluş Hareketi de dünya ulusal kurtuluş hareketinin ve uluslararası devrimin bir parçasıdır.”^[10]

Ortadoğu halkları Güney Yemen’de, Zufar’da, Basra Körfezi’nde, Filistin’de silahlı mücadele ile yeni boyutlara ulaşmaktadırlar. Ortadoğu’da emperyalizmin bir adım gerileyişi aynı zamanda Türkiye halklarının da zaferi demektir. Ortadoğu’da halk savaşı zafere ulaşacaktır. Görevimiz bu mücadeleyi doğru bir çizgide geliştirebilmektir.

Ortadoğu’daki devrimci mücadeleler konusunda kesin tavır takınmaktan kaçınan EMEK Dergisi şu yaklaşımı ortaya atmakta ve partili sosyalistlerin kafalarını bulandırmaktadır:

“Bilindiği gibi bugün için Sovyetlerin Ortadoğu politikası devrimci-ilerici kazançların muhafazası ile yetinmektir. Arap ülkelerindeki küçük burjuva iktidarların, anti-emperyalist, barışçı millî kurtuluş hareketlerinden yana ve sosyalist dünya sistemi karşısındaki olumlu tavrı, sosyalistler açısından ilerici kazançlardır. Sovyetler Birliği bir yandan Ortadoğu’da sosyalist güçlerin gelişmesini sağlamaya çalışırken; öte yandan da ilerici kazançların daha ilerisinde yeni kazançların, yani sosyalist iktidarların kurulmasını bugün için erken görmektedir. Bu tutum, onun global dünya politikası içinde ele alındığında tutarlıdır. Ancak Sovyetlerin “Rogers Planı”nı tasvip etmesi ve küçük burjuva iktidarlarına karşı gerillaların radikal tavrını benimsememiş olması, devrimci güçleri tatmin etmemektedir. Zaten Sovyet tezine göre, getirilen belli bir çözümün en devrimci olması, en ilerici güçleri tatmin etmesi de, her durumda, mümkün ve gerekli değildir.”^[11]

“Sovyetler Birliğinin Ortadoğu politikası bütün bu noktaları göz önünde tutan gerçekçi bir politikadır. Sovyetler Birliği bir kere Ortadoğu’da elde edilmiş ilerlemeleri muhafaza etmek amacındadır. Bunun için ilerici Arap Devletleriyle sıkı bir işbirliğini sürdürmekte onların ekonomik kalkınma gayretlerinde ve emperyalizme karşı yürüttükleri mücadelede kuvvetli bir destek olmaktadır. Diğer taraftan Sovyetler gerilla örgütlerini desteklemekte, örgütlerin bir yandan gerekli savaş araçlarını sağlarken, diğer yandan da örgütlenme ve sosyalist ideoloji ile bilinçlenmelerine yardımcı olmaktadır. Ancak gerilla örgütlerinin bugünkü gücü, örgütlenme ve bilinç seviyeleri, Sovyetlerin Ortadoğu politikalarında gerillalara daha fazla ağırlık vermelerine, örneğin Ortadoğu politikalarının temeli olarak bu örgütleri almalarına imkân vermemektedir. Bu gerçekçi bir tutumdur.”^[12]

“Emek” sözcüleri böylelikle Ortadoğu’daki devrimci mücadelelerin başarısını büyük devletlerin iznine, Akdeniz’deki denge hesaplarına bırakmıştır. EMEK Dergisi bir yandan Ürdün hükümetini emperyalizmin uşağı olarak ilan ederken, öte yandan Ürdün hükümetini kardeş kabul ederek “kardeş kavgasına son verme” çağrılarında bulunan Sovyetler Birliği yöneticilerinin Ortadoğu’daki oportünist politikasını da gerçekçi bir politika olarak nitelendirmektedir. Gerçekte on beş günlük dergi yayını sürdürdüğü bir yıllık dönemde Ortadoğu’ya ilişkin bir tek özel yazı yayınlayan EMEK Dergisi’nin Ortadoğu’daki devrimci mücadeleleri proleter enternasyonalizmi açısından değerlendiremeyişini çok doğal karşılamak gerekir.

Ortadoğu’daki devrimci mücadeleler ve halk savaşı konusunda Emek saflarında görülen gençler aynı görüşü paylaşmamaktadırlar. Örneğin Gençlik Dergisi Filistin konusunda şu doğru görüşleri yazmaktadır:

“Sorunun çözümü hiç milliyetçi katliama girmeden siyonist varlığın temsilcisi İsrail devletini yıkmak için işçi sınıfının önderliğinde Yahudilerle Arapları birleştiren Sosyalist Demokratik bir Filistin Devletinin kurulmasıdır. Kurtuluşa giden ana yol ise, şimdilik bir askerî nitelik taşıyan gerilla hareketlerini, toplumun en devrimci sınıfı olan işçi sınıfını ve müttefiki yoksul köylüleri silahlandırarak, yani halk savaşlarına dönüştürmekle mümkündür.”^[13]

Halk savaşını savunan gençler bu çok önemli konuda tercihlerini yapmalıdırlar: Ya söyledikleri gibi halk savaşından yana olmak ve bu yönde EMEK yönetici kliği ile mücadele etmek ya da halk savaşını reddedenlere teslim olmak.

Ürdün’deki son olaylar, gerçekte, Ortadoğu meselesinin Türkiyeli devrimciler için ne derece önem taşıdığını bir kere daha göstermiştir. Türkiye sosyalistleri devrimci mücadelelerini genel olarak dünya halklarının devrimci mücadeleleri, özel olarak da Ortadoğu’daki devrimci mücadeleler içinde değerlendirmek zorundadırlar. Biz Ortadoğu’daki devrimci mücadelelerin geçmişi ve şimdiki durumları üzerinde biraz daha durarak, bu konuya, Ortadoğu Devrimci Çemberi’ne biraz daha açıklık kazandırmak dileğindeyiz. Bu yazıda çok öz bir şekilde noktalamak zorunda kaldığımız Ortadoğu’da halk savaşı konusunu gelecek sayılarda sunacağımız; emperyalizmin Ortadoğu’ya girişi, siyonizmin gelişimi, Ortadoğu’daki komünist partileri, “Arap sosyalizmi”, 1956, 1967, 1970 savaşlarının ortaya çıkardıkları somut durum ve Ortadoğu’da devrimci mücadelelerin sorunları konusundaki ayrıntılı bilgilerle inceleyeceğiz.

^[1]           Metin Toker, “Ortadoğu Devrimci Çemberi”, Milliyet gazetesi, 12 Kasım 1970, s. 2.

^[2]           Metin Toker, “Türkiye Kendini Nasıl Koruyacak?”, Milliyet gazetesi, 13 Kasım 1970, s. 2.

^[3]           Faruk Pekin, “Doğu Gerçeği ve Ortadoğu Devrimci Çemberi”, ANT Haftalık Dergi, 14 Ekim 1969, sayı: 146, s. 10-11.

^[4]           Yusuf Aslan “El Feth’e Niye Gittim”, ANT Haftalık Dergi, 24 Şubat 1970, sayı: 165 s. 6.

^[5]           Teoman Ermete, Ercan Enç, Hüseyin İnan, Attila Keskin, Kadir Manga, Müfit Özdeş, Alpaslan Özdoğru, Tuncer Sümer, Hamit Yakup, Ali Tenk, B. Emanet, “Türkiye Halklarına Bildiri”, ANT Haftalık Dergi, 3 Mart 1970, sayı: 166, s. 4-5.

^[6]           İstanbul Devrimci Doğu Kültür Ocağı, ANT Haftalık Dergi, 24 Mart 1970, Sayı: 169, s. 5.

^[7]           “Emperyalizme Karşı Ortadoğu Devrimci Çemberi Kurulmalıdır”, ANT Haftalık Dergi, 6 Ocak 1970, Sayı: 158, s. 12-13.

^[8]           “Ortadoğu Devrimci Çemberi – Açık Oturum”, ANT Sosyalist Teori ve Eylem Dergisi, Mayıs 1970, Sayı: 174-1, s. 63-84. Ortadoğu Devrimci Çemberi konusunda daha geniş bilgi için bu açık oturum mutlaka okunmalıdır.

^[9]           Nayif Havatme, Filistin’de Halk Savaşı ve Ortadoğu, (Çev. Mehmet Emin Bozarslan), İstanbul 1970, s. 68-89.

^[10]         a.g.e., s. 61.

^[11]         “Ortadoğu Düğümü”, EMEK Aylık Sosyalist Dergi, Ekim 1970, Sayı: 5, s. 14.

^[12]         “Ortadoğu ve Anti-emperyalist Mücadele”, EMEK Aylık Sosyalist Dergi, Kasım 1970, Sayı: 6, s. 93-94.

^[13]         Y. Sevinç, “Emperyalist Barış Planları, Ortadoğu Sorununu Çözemez”, Gençlik Dergisi, Temmuz 1970, Sayı: 3, s. 7.

Trump yeni ABD başkanı olarak işe oldukça hızlı başladı.

Buna “ikinci Trump dönemi” diyorlar.

Emin değiliz.

İki nedenle emin değiliz. Birincisi, aslında Trump yönetiminin, Biden yönetiminden birçok kadroyu da barındırıyor olması nedeniyle bu böyledir. Yanlış anlaşılmasın, “kişiler” değil mesele. Mesele, aslında Trump’ın başkanlığının, bir çeşit ortaklık, bir çeşit koalisyon olmasıdır. ABD tekelleri, ABD devleti, Biden’ın son anda çekilmesi ile aday olan Harris yerine, Trump’ı bir çeşit koalisyona razı etmiştir. Böylece seçimler “kazasız belasız” atlatılmıştır. Ama bunun bir bedeli olduğu kesindir. Ukrayna yenilgisini kabul etmenin yolu, yeni bir Başkan’dır. Yeni Başkan, sözüm ona politika değişikliğine gidecektir. Eğer bıraksalar belki de gidecek. Ama gerçekte, Biden döneminin birçok politikası sürdürülecektir.

Trump’ın ikinci “dönemi” demekteki ihtiyatımızın ikinci nedeni, Trump’ın bu dönemi sonuna kadar götürebileceği konusundaki belirsizliktir. Trump’a suikast düzenleyenler, Trump’ın binasının önünde Elon Musk’ın yeni arabalarından birisinin patlatılması ile bağlantılı oldukları varsayılabilir. Bu doğru ise, ki bilmiyoruz, bu durumda Trump’a yeni suikastların düzenlenmesi ihtimal dâhilindedir.

Hava ile el sıkışan, oğlunun pedofil olduğunu söylediği Biden döneminin politikaları, gerçekte ABD devlet politikalarıdır ve ABD gibi bir devlette bu politikalar kolaylıkla ortadan kalkmaz. O hâlde ne oldu, diye sormak gerekir. Ukrayna’da NATO’nun, özel olarak da ABD’nin aldığı yenilgi, içeride bir değişikliği zorunlu kılmıştır. Bu durum, yeni başkan ile başarılabilirdir. Trump, elbette NATO ve AB’ye, açıkça yeni bir tutumla gidebilir ve bu durum, ABD’nin Ukrayna yenilgisini yokmuş gibi sunması konusunda olanaklar sunar. Olan da budur.

ABD’nin yeni yönetimi ile eski yönetimini daha az ya da daha çok faşist diye adlandırmak, aslında meseleyi anlamamak demektir. Her ikisi de birbirinden beterdir. Bazı alanlarda politikalar değişecek ya da bazı alanlarda değişmiş gibi sunulacak, ama başka bazı alanlarda saldırganlık daha da artacaktır. Biden’ın, oğlunun pedofil olduğunu söylediği eski başkanın daha “devlet bürokrasisi”ne uygun profili ile, Trump’ın daha çok tüccar profili, elbette bir farklılık olarak ele alınabilir. Biz, bunu önemsememekten yanayız. Birçok devlet önemsemek zorundadır. Ama biz devrimciler, işçi sınıfının zaferi için mücadele edenler, nihayetinde, Biden ile ya da Trump ile herhangi bir diplomatik ilişki yürütecek değiliz ve bu dünya işçi hareketi için de geçerlidir. Bu nedenle, bizim dikkat çekeceğimiz nokta, ABD devlet politikalarıdır ve bu konuda “ciddi” bir değişiklik olmayacaktır. Dünya çapında süren savaşın durumuna göre ABD, yeniden güçlerini ve elbette önceliklerini değiştirecektir. Bu açıdan bir değişiklik olacaktır. Ama, halklar açısından, sömürge ülkeler açısından başkan değişikliğinin bir önemi yoktur.

Ama Ukrayna yenilgisinin bir önemi vardır. Hem de çok.

Biraz geriye gidelim ve bu yenilginin öneminin ne olduğunu anlamaya çalışalım.

Kaldıraç okurları, bizi şu ya da bu biçimde izleyenler, bizim uzun süredir, çözülen ABD hegemonyasından söz ettiğimizi hatırlayacaklardır. ABD, dünya kapitalist-emperyalist sisteminin hegemon gücü olmayı eskisi gibi sürdürememektedir. Yeni de değildir. Bu aslında SSCB’nin çözülmesinden önce başlamış bir süreçtir. Ama SSCB çözüldükten sonra, bu hegemonya sorunu daha açık ortaya çıkmaya başladı. Almanya, Japonya, bu hegemonyayı ekonomik olarak en fazla zorlayan güçler idi. Ve buna bağlı olarak, 1990’ların ortasından 2000’lere gelindiğinde, bir yandan ABD “dünya imparatorluğu”nu, “tek dünya devleti” görüşünü ilan ederken, diğer yandan, diğer emperyalist güçlerin “yeniden paylaşım” konusunda adımları açık hâle gelmeye başladı. Başlıca 5 emperyalist güç arasında paylaşım savaşımı ortaya çıkmaya başladı. Bu beş emperyalist güç, ABD, İngiltere, Fransa, Almanya ve Japonya’dır. Emperyalist güçler arasında, dünyanın yeniden paylaşım savaşımı öne çıkmaya başladı. Bunun birçok kanıtı ortaya çıktı. ABD, buna karşılık, dünyanın çeşitli bölgelerine açık işgal politikaları ile önlemler almaya başladı. Afganistan, Irak işgalleri bu anlamdadır. Bu işgaller, aslında NATO kullanılarak da yapılmıştı. Ama bu durum, diğer emperyalist güçlerin hamlelerini sıfırlamadı. Tersine, giderek bu beş emperyalist güç arasında paylaşım savaşımı öne çıkmaya devam etti. ABD, bu emperyalist rakiplerini kontrol altına alabilmek için, “ortak düşman” üretmeye çalıştı. Radikal İslam bunun için bir olanak olarak göründü. ABD, El Kaide ile, radikal İslamî gruplarla, “ortak düşman” üretmeye çalışırken, aynı anda Libya operasyonu ile AB içindeki rakip-müttefiklerine bir pasta sundu. Bu da durumu düzetmeye yetmedi. Ve sıra Suriye’ye geldi.

Bu arada, 2008 yılında sistemin her alanını sarsan bir ekonomik kriz ortaya çıktı. Kısa süre sonra anlaşıldı ki, bu kriz salt “finansal” alanla sınırlı bir kriz değildir ve hâlâ bu kriz devam etmektedir. Kriz derindir ve derinliği daha 2008 yılında burjuva iktisatçılarca da doğrulanmıştır.

Aynı dönemde Çin, uzun süredir Batı’nın fabrikası olma rolünden sıyrılıp, kendi markaları ile dünya pazarına girdi. Buna üçüncü etken diyebiliriz. Çin’in kendi markaları ile piyasaya girmesi, ABD hegemonyasını sarsarken, aynı anda tüm Batı için bir “tehdit” olarak ifade edilmeye başlandı. ABD, petrol ve enerji kaynakları üzerinde denetimi artırmak için, Libya’dan sonra, Ortadoğu’yu kendi denetimine almak için Suriye’den işe başladı. Yıl 2011’dir. Ve bu kez, Rusya, Suriye sahasında ABD’nin karşısında sahaya indi. Yıl 2012’dir.

ABD, Suriye savaşı ile, bir yandan radikal İslamî çeteleri daha da geliştirdi ve IŞİD’i üretti. Ama diğer yandan, Rusya ve Çin’i düşman ilan etti ve Ukrayna’da savaş senaryolarını devreye soktu. IŞİD bir çete olarak devlet ilan ederken, Ukrayna’da devlet Neonazilerle çeteleşmeye başladı. Ve Ukrayna’da 2014’te darbe gerçekleşti. Bu sürecin ardında ABD, Batı’yı tekrar kendi kontrolü altına almak için, bir yandan IŞİD eli ile dünya çapında eylemler organize etti, diğer yandan da Ukrayna’da işini giderek azgınlaştırdı. Tüm bu süreçlerde İngiltere, ABD ortağı olarak, aslında pusuda bekleyen Brütüs rolünü oynadı, hâlâ da oynuyor. Ve Rusya Ukrayna’daki duruma müdahale edince, tüm Batı cephesi, ABD bayrağı altında birleşti. IŞİD ve diğer İslamî çetelerin Batı’yı birleştirme işlevi eksik kalmıştı ve Ukrayna, AB’yi, ABD bayrağı altında toplamakta hızlı sonuç veren bir adres oldu.

Böylece, aslında beş emperyalist güç arasında süren paylaşım savaşımı, yeni bir hedefe yöneldi: ABD, emperyalist rakip ve müttefiklerine, Rusya ve Çin’i sömürgeleştirecek bir politika ve savaş hâlini dayattı. Avrupa’nın bunun üzerine atlaması çok hızlı oldu. AB, başta Almanya ve Fransa olmak üzere, kendi siyasal iradelerini ABD’ye teslim ettiler. Ukrayna’da Rusya’nın devreye girmesi ile birlikte başlayan savaşın ilk zaferi, ABD’nin Almanya’yı teslim alması şeklinde ortaya çıktı. ABD, Almanya’da kapatılmaya başlayan üslerinin hepsini yeniden açtı. Tam rakamı bilmemekle birlikte Ukrayna süreci öncesinde, Almanya’daki 70’li sayılardaki ABD üsleri, 30’lu rakamlara inmişti ve bugün, söylenen odur ki, 81 adet üsse sahip hâle gelmiştir. Üsler elbette sadece Almanya ile sınırlı değildi. Doğu Avrupa, Batı Avrupa, Yunanistan vb. her alanda ABD üsleri devreye sokuldu. Almanya ve Fransa hem ekonomik olarak darbeler aldı, hem de siyasal iradelerini ortadan kaldırdı. Rusya’da Batı Avrupa’ya döşenen boru hattı, Kuzey Akım 2, bir saldırı ile patlatıldı ve Almanya, bu saldırının kendisine karşı yapılmış olmasına karşın, sessizliğini daha da derinleştirerek yanıt verdi.

Böylece, Ukrayna’da başlayan Rusya operasyonu ile, Rusya ve NATO savaşı ortaya çıkmış oldu. Bu nedenle, emperyalist beşli arasındaki paylaşım savaşımı arka plana itildi. Önce Rusya ve Çin’i sömürgeleştirelim, krizi çözelim, sonra paylaşım savaşımına devam ederiz demiş olan ABD’nin politikalarına hep birlikte evet dediler.

Plan, Rusya’yı sıkıştırmak, yenmek ve ardından Çin’e yönelmek şeklinde ifade edilmekteydi. Scholz, açıkça, Rusya’ya karşı AB’nin savaşması gerektiğini, bu yolla Çin’e karşı ABD’nin etkili olabileceğini ifade etmekten çekinmedi.

Beşli emperyalist güç başta olmak üzere emperyalist güçler arasında dünyanın yeniden paylaşılması savaşımı, arka plana itilmiş oldu. Onun önüne, Ukrayna sahasında süren, Rusya-Çin ile ABD ve İngiltere’yi özellikle sayarsak, NATO arasında süren savaş öne çıktı. Böylece savaş, daha da güncellendi, daha da boyutlandı. Ama, okuyucu hatırlayacaktır, biz, özellikle aslında bu arka plana düşen ve arkada süren emperyalist paylaşım savaşımına sürekli dikkat çektik.

Şimdi, Trump, eğer Ukrayna yenilgisini hafifçe atlatmak için bir zorunlu seçim ise, ki öyledir, demek ki beşli emperyalist güç arasındaki paylaşım savaşımı yeniden öne çıkacaktır.

Trump, bunun işaretlerini vermektedir.

Henüz, Putin ile Trump arasında telefon görüşmesi yapılmıştır. Muhtemelen Suudi Arabistan’da bir araya gelecekler. Suudi Arabistan’ın seçilmesi ilginçtir, en azından, belki bilgi eksikliğimizden ileri gelmektedir, bize ilginç gelmektedir. Biliniyor, Putin, Batı ülkelerine giderse tutuklanacaktır. Yine biliniyor, Trump iktidarı devralınca Putin’e suikast emrini iptal etmiştir. CIA’nın bu görevi iptal edilmiştir. Bu Trump döneminin değişim diye sunulabilecek bir adımıdır. Şimdi, her iki lider, suikast düzenlenecek liderler olarak bazı ABD güçlerinin hedefinde imiş dersek, yanlış olmaz. İki lider Suudi Arabistan’da, umuyoruz ki kazasız belasız buluşurlar.

Bu buluşmanın öncesinde heyetler buluşmuştur ve ABD, bu doğrultuda, olumlu sinyaller vermektedir. Öyle anlaşılıyor ABD yenilgi demeden yenilgiyi kabul etmekte, Rusya da adına yenilgi denilmesinden rahatsız olmamaktadır.

Bu buluşmada, anlaşılan Ukrayna “barış”ı kotarılacak ve bağıtlanacaktır. Sızan bilgilere bakılırsa, Rusya’nın elinde olan topraklar Ukrayna’dan kopacak. Bu herhâlde, Suriye’den Rusların çekilmesi ile bağlantılı olmalıdır. Bilmiyoruz. Ukrayna’dan Trump’ın istediği ise, 500 milyar dolarlık kıymetli mineral kaynakları, madenlermiş. Ve bu durum, ABD ile AB ve İngiltere arasında ciddi bir tartışma da demektir. Almanya ve Fransa sesini çok çıkartmasa da, İngiltere’nin bu konuda çok agresif tutum aldığı görülmektedir. Savaş politikaları konusunda en az ABD kadar histerik olan İngiltere yönetimi, muhtemelen Suriye de dâhil Ortadoğu’dan pay istemektedir. Elbette bu pay, ABD’den istenmektedir. Aynı şekilde Ukrayna’daki kaynaklardan da pay isteyeceği kesindir. Görünen odur ki, Almanya ve Fransa, Ukrayna sürecinin dışında kalmaktadır. AB, İngiltere, Ukrayna sürecine itirazlar etmektedir.

Tüm bunlar Ukrayna “barış”ının ne kadar barış olacağı konusunda şüphe duymak için ciddi nedenlerdir.

Öte yandan, Trump, Panama Kanalı’nı, Meksika Körfezi’ni, Kanada’yı, Gazze’yi, Grönland’ı da istemektedir. Bu belki de başlangıçtır. Belki de Trump, bu yolla, Ukrayna yenilgisini örtmek istemektedir. Ama ne olursa olsun, beş emperyalist güç arasında paylaşım savaşımının yeniden öne çıkacağı açık gibidir. Trump’ın bu çıkışlarının, “yenilgi”yi örtmekte olduğu kesindir. Trump’ın çıkışları, AB liderlerini şoke etmektedir. Ama iradesini kaybetmiş olan bir AB’nin, bu sürece de ayak uydurması zor olmayacaktır.

Trump, tüm NATO üyelerine, savunma (savaş) harcamalarınızı artırın, diye buyurmaktadır. Bütçelerinden %2-3 savunma sanayiine ayıran AB üyelerinden, bu oranı %10’a çıkartmalarını istemektedir.

Dahası, çeşitli ülkelerden ithalatı yapılan birçok mal için, gümrük duvarlarını artırma tehditleri savurmaktadır. Çelik alanında bunu uygulamaya başlamışlardır. Çin’e karşı uyguladıkları gümrük vergilerini saymıyoruz bile.

Ama belli oluyor ki, ABD, bir süre, Avrupa’yı daha da dize getirecek, onların siyasal iradelerini daha da kıracak politikalar devreye sokacaktır. Zaten siyasal iradelerini kaybetmiş olan AB ülkeleri, savaşın Avrupa’da yayılmasına razı olmak zorunda kalacaktır. Birinci ve İkinci Dünya Savaşları, her ikisi de, Avrupa’yı yakıp yıkmıştır. Şimdi de ABD, kendi topraklarından uzakta savaşmak istemektedir. Öyle anlaşılıyor ki, gönüllü veya gönülsüz AB ülkeleri savaşı Avrupa’da kabul etmiş durumdadır.

Öte yandan, Trump yönetimi, Çin’e karşı daha şiddetli bir ticaret savaşını, ardından da savaşı devreye sokmak isteyecek gibidir. Bu amaçla, Çin ile Rusya arasındaki ittifakı bozmak için her yolu deneyeceklerdir. Trump, BRICS ülkelerini açıkça tehdit etmiş ve dolara karşı önlemler almaları durumunda BRICS ülkeleri mallarına %100 gümrük vergisi uygulayacaklarını ilan etmiştir. Öyle anlaşılıyor, bu durum, hiçbir BRICS ülkesini etkilememiştir.

Çin’e karşı savaşı kazanmak için, Rusya ile Çin ittifakını bozmak isteyecekleri açıktır. Ukrayna savaşı döneminde aynı politikayı, Çin’i Rusya’dan uzaklaştırmak için yapmışlardı. Tutmadı. Şimdi, Rusya’yı Çin’den uzaklaştırma politikası devreye girecek gibidir. Rusya’ya karşı aldıkları yenilgiyi, bir çeşit bonkörlük olarak ortaya koyarak, Rusya’ya Çin’i yalnız bırakması için tehditler geliştireceklerdir. Bunun da tutması olanaklı görünmüyor.

Gerçekçi olunacaksa, ekonomik açıdan, ticaret savaşı ile, teknolojik yarış ile Çin’i durdurmaları mümkün değildir. Yüksek gümrük duvarları, zaten birçok malı üretmekten çoktan vazgeçmiş ABD ekonomisini kurtarmayacaktır. Aynı durum İngiltere için daha çok, Fransa için daha az olmak üzere geçerlidir. Bu durumda, ABD, Çin’e karşı savaşı devreye sokacaktır. Bu konuda deneyecekleri şey, Rusya’yı Çin’den uzaklaştırmak olacaktır. Rusya’nın, Suriye’den çekilir gibi, Çin’i yalnız bırakması düşünülemez. Zira bu, sonu belli bir yoldur. Çin’i yalnız bırakırsa Rusya, sıra Rusya’ya gelecektir.

Demek oluyor ki iki politika sürecektir: (1) Rusya ve Çin’i sömürgeleştirerek, kapitalizm için yeni bir refah dönemi yaratmak, (2) ABD hegemonyasını sürdürmek. Bu ikili politikadan vazgeçmeyecekleri kesindir.

Trump’ın “America First” sloganı, aslında saldırgan, savaş politikalarının başka bir boyutudur. Her ne kadar “savaşları önlemek” gibi bir politika deklare etmiş olsa da, bu büyük bir yalandan başka bir şey değildir. Bu hamlelerin ana hedefi, yenilgiyi kabul etme süreçlerini örtmektir.

Suriye savaşının, HTŞ yönetiminin Şam’a yerleşmesi ile evrildiği yeni aşamada, Rusya ve İran, kapsamlı bir ittifak anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşma, bir ülkeye saldıran diğerine de saldırmış demektir gibi bir vurguya sahip değil. Bir çeşit askerî ittifak olarak görünmemektedir. Ama buna rağmen, bu ittifak, aslında ABD’nin Suriye’den sonra (Ortadoğu için bu sonrası İran’dır) devam etmesini önlemeyi amaçlamaktadır.

Oysa Trump yönetimi için İran’a karşı savaş, bir gündemdir. İsrail, Suriye topraklarına adım adım yerleşirken, Trump Gazze’ye yerleşmeyi hedeflemektedir. Gazze, Trump’a göre, Dubai gibi, ama tamamen ABD kontrolünde bir alan olarak planlanmaktadır. Ne kadar yüksek düzeyden konuşulursa, ABD içinde yenilginin etkisi o kadar az hissedilir.

Trump’ın tüm bu yüksek perdeden açıklamaları gerçekleşecek diye bir şey yoktur.

Dahası, ABD, esas olarak Ukrayna yenilgisini, yeni politika değişimi olarak sunmak yolu ile kabul ederek, yenilginin üstünü örtmek istemektedir. Bu yüksek perdeden açıklamalar, zaten “üslubu bozuk” bir tüccar olarak lanse edilen Trump’ın tutumuna da uygundur.

Ama bu arada Trump yönetimi, bazı ilgi çekici adımlar da atmaktadır. Mesela USAID’ın feshedilmesi ilgiye değerdir. Mesela bu, bizim Amerikalılarımıza sorulabilir, acaba Cengiz Çandar bu konuda ne der? Acaba, fonlardan aldıkları azalacak olan yerli Amerikalılar bu konuda ne der? USAID sadece Türkiye’deki Amerikalılar için bir kayıp değildir, birçok ülkede aynı durum söz konusudur. Bu nedenle bu ciddi bir adımdır. USAID, aslında birçok ABD-CIA operasyonunun kamuoyu yüzünü oluşturmaktadır. ABD propaganda faaliyetleri, “renkli devrim” operasyonları bu fon tarafından yapılmaktadır. Elbette ABD’de başka fonlar da var. Ama bu organizasyonun ortadan kaldırılması, kayda değerdir. Bu durum, Rusya’yı inandırmak amacından daha fazla bir anlam taşımaktadır. Öyle anlaşılıyor ki, önümüzdeki savaş döneminde daha farklı mekanizmalar devreye sokulacaktır.

Aynı şekilde, Dedeağaç’taki, hedefi Rusya olan üssün kapatılması da kayda değerdir. Elbette tek üs bu değildir. Bunu ikame edecek üsleri vardır. Ama yine de önemlidir.

Bilindiği gibi, her emperyalist ülkenin buna benzer fonları, organizasyonları vardır. FCDO, İngiltere Milletler Topluluğu Kalkınma Ofisidir. Ve işi aşağı yukarı USAID ile aynıdır, sadece daha küçük bir bütçeye sahiptir. Ne de olsa ABD’nin karşılıksız dolar basma lüksü vardır. Fransa’da, sanırım Fransız Kalkınma Ajansı aynı amaçlı bir organizasyondur. Almanya ve Japonya’nın organizasyonlarının isimlerini bilmiyorum. Ama böylesi yapılara sahip olduklarından ne şüphe!

ABD’nin yeni başkanının Elon Musk eli ile attığı bu adımlar, mesela Microsoft patronunu rahatsız etmiştir. Bill Gates, Elon Musk’ın USAID’in ne işler yaptığını bilmesi hâlinde bunu yapmakta ne kadar hatalı olduğunu anlayacağını ifade etmiştir.

USAID’in lağvedilmesi, belki bu görevi üstlenecek başka kurumlar olduğu içindir. Sanmıyoruz. Daha çok, savaş dönemine uygun, daha farklı bir organizasyon hazırlığı olarak görülmektedir. Belki de artık işlevsiz, yozlaşmış bir kurum hâline gelmiştir.

ABD’nin yeni yönetimi, Ukrayna sorununu hâllettikten sonra, daha açık savaş politikalarını devreye sokacak gibidir. ABD, öncelikle Ukrayna yenilgisini, mümkün olduğunca maliyeti düşük bir biçimde, yenilgiden söz etmeden kapatmak isteyecektir.

Yeni savaş politikaları, bunun ardından devreye girecektir. Bu anlamda, askerî, siyasi, ekonomik güçlerini yeniden konumlandırmak isteyecektir. Bir yandan Çin’e karşı, bir yandan İran’a karşı savaş politikaları devreye sokulacak, ama aynı anda, Rusya’ya karşı ciddi yeni cepheler açılacaktır. Nihayetinde bunun için Trump’ın gitmesi gerekiyorsa, bunu yapabilecekleri de açık, denemişlerdir.

Savaş, bugün dünya kapitalist sisteminin kendi geleceği için zorunlu gördüğü bir politikadır. Bu nedenle, yeni ABD yönetiminin savaş politikalarından uzaklaşması mümkün değildir.

Dahası, ekonomik kriz daha da ağırlaşacaktır.

Tüm bu koşullar altında, dünya işçi sınıfı, dünya savaşını önleyebilecek tek güçtür.

Bunun anlamı, yeni sosyalist devrimler döneminin başlamasıdır. Bu olmadan savaş durdurulamaz. Herhangi bir ülkeden başlayacak sosyalist devrim, elbette, çok büyük bir hızla yayılma potansiyeline sahiptir. Bu yayılma potansiyeli, Ekim Devrimi dönemine göre çok daha büyük bir olanaktır. Bu nedenle, dünyanın her ülkesindeki devrimci sosyalistlerin, devrimci sosyalist işçi hareketinin, çok büyük bir ciddiyetle örgütlenmesi ve iktidar için hazırlanması gereklidir.

TC devleti saldırıyor. Güçlendirilmiş Saray Rejimi, daha şiddetli saldırılarla sağlanmak isteniyor. Başka çareleri de yoktur. Zaten Saray Rejimi, devletin olağanüstü örgütlenmesidir. “Olağanüstü” devlet örgütlenmesi, kural gereği, devletin yönetme güçlüğünü çözmek için geliştirdiği bir saldırıdır. Ve şiddeti, devlet terörünü daha da geliştirmek dışında yolları da yoktur.

Onlar korktukları için saldırıyorlar. Cennetini kaybetme korkusudur bu. Ve egemenler, kendi korkularını, kitlelere, işçi ve emekçilere, öğrencilere, kadınlara bulaştırmak istiyorlar. Bunun için öne çıkmış isimleri tutukluyorlar. Amaçları, bu devlet terörü ile korku salmaktır. Ve uyguladıkları hukuk, iç savaş hukukudur.

Ekonomiyi uluslararası konsorsiyuma teslim ettiler. Ya da uluslararası konsorsiyumu oluşturan uluslararası tekeller, alacaklılar, ekonomiye el koydular.

Ama sadece bu gerçekleşmiyor.

Aynı zamanda örtülü bir savaş kabinesi kurdular. Örtülüdür, ama çabucak açığa çıkmaktadır. İsrail’deki gibi, henüz açık bir savaş kabinesi değildir. Ama bu savaş kabinesi, doğrudan NATO’ya bağlıdır.

Bu nedenle, dışarıda ve içeride savaş politikasını uyguluyorlar.

Bu içeride ve dışarıda savaş politikası, yaşamın her alanını etkilemektedir. Ve Saray Rejimi, TC devleti, açık olarak “iç cepheyi güçlendirmek”ten söz ediyor. İç cephe kavramı kritiktir. İç cephenin bir tarafı egemenlerdir. Bu nedenle egemenleri bir ve tek söz söyleyecek hâle getirmek istiyorlar. Ve iç cephenin öteki tarafı işçi sınıfıdır, direnenlerdir, kadınlardır, gençlerdir. İşçi sınıfını bastırmanın, onu köle hâline getirmenin, toplumu susturmanın adı, iç cepheyi güçlendirmektir.

Bu temeller üzerinden gelişmeleri ele almak gerekir. Bu temeller unutuldu mu, geriye, tuhaf bir görüntü, devletin anlamsız saldırıları gibi bir görüntü kalır. Bu durumda da bazılarının, profesörlerin, hukuk uzmanlarının, siyaset uzmanı diye geçinenlerin söylediği şey devreye girer: “Türkiye Cumhuriyeti, laik, demokratik, sosyal bir hukuk devletidir.” Bu sözü duyduğumuzda, “amin” demekten başka bir şey yapılamaz. Gerçeklikten uzaklaşmak demektir ve işi duaya bırakmak hâlidir. Dualara denebilecek tek şey “amin”dir.

Son dönemde bazı gelişmeler yaşanmaktadır. Çeşitli tutuklanmalar, gözaltılar, tuhaf iddianameler ortaya çıkmaktadır. Her biri, bir yandan trajik gibi görünür ama komiktir. Bu durumlar için trajikomik kavramı kullanılmaktadır. Mesela “Türkiye, laik, demokratik, sosyal bir hukuk devletidir” demek ve her gelişme karşısında bunu tekrarlamak, trajikomik hâldir. Gerçeğe gözünü kapatarak, gerçek yokmuş gibi davranmak, pek çok trajikomik hâle yol açar.

Gelin, birlikte bazı gelişmeleri ele alalım.

1

Kayyumlar.

Biliniyor, son belki de 10 yılı aşkın süredir, ülkemizde bir kayyum politikası var. TC devletinin, biz bugünkü örgütlenmesine Saray Rejimi diyoruz. Devletin olağanüstü örgütlenmesi de demektir. Saray Rejimi, parlamentonun işlevsizleşmesi demektir. Bunu anlatmaya gerek yok. Parlamento, artık hiçbir işe yaramamaktadır. Devlet için bir görüntüdür. Ve bir görüntü olarak iş görebilmesi için, tüm burjuva partilerin orada, sanki her şey normalmiş gibi davranması gereklidir.

Burjuva partiler, artık birer siyasal parti değildirler. Burjuva partiler, Saray Rejiminin bir parçasıdırlar ve bu açıdan parti olmaktan hızla çıkmışlardır. Buna CHP de dâhildir. MHP için bir parti demek, gerçekte literatüre göre bile mümkün değildir. AK Parti bir siyasal parti değildir. Diğerleri de öyledir.

Saray Rejimi, iç savaş hukuku uygulamaktadır. Bizim, hukuk disiplinine saygılı ve gerçekten bilgili profesörlerimiz bu hukuka “savaş hukuku” demektedirler. İç savaş da bir savaştır ve bu açıdan büyük bir sorun teşkil etmez. Ama iç savaş hukuku demek, aslında gerçeği olduğu gibi söylemektir. Çünkü “kişiye göre hukuk” uygulanıyor demek, yeterli değildir. Bu kişi nerede yaşıyor, kim, hangi sınıfın üyesi, iç savaşın hangi cephesinde yer alıyor? Belirleyici olan budur. Bunun da çeşitleri vardır. Bu çeşitlere de geleceğiz.

Yargı sistemi, tümü ile, doğrudan baskı aygıtının sivri yönü olan silahlı güçlere bağlı hâle gelmiştir. Doğrudan polisin uzantısı gibidir.

Saray Rejimi, seçime dayalı bir sistem değildir. Seçimler tümü ile göstermeliktir. Bugün orada bir sahne unsuru olarak durmakta olan Erdoğan, “atı alan Üsküdar’ı geçti” dediğinde aslında durumu, başka bir şeye gerek olmadan, doğrudan ifade etmiştir. 2015 Haziran seçimlerinden bu yana, her seçim hilelidir, meşru değildir. İşte parlamento ve aslında birer çete yapılanmasına dönüşmüş olan siyasal partiler, bu meşru olmayan seçimleri, meşru hâle getirmek için işlev görmektedir. Özgür Özel olmasa, CHP olmasa, cumhurbaşkanlığı seçimini kimse meşru gösteremezdi. Parlamentoda ayağa kalkmalar, toplantılara gitmeler, ABD’de rüşvete “jest” demeler vb. bunun adımlarıdır.

Şimdi bu koşullarda, Kürtlere karşı açık bir savaş sürerken, uygulanmakta olan kayyum politikalarının seçim sonrasında yeniden devreye girmesi, beklenen olmalıdır. Buna şaşırmak komiktir. Tüm bu uygulamalardan sonra, Erdoğan’a güvenmek ise trajiktir. Kaldı ki, Erdoğan’ın sahnedeki rolü bir yana bırakılırsa, bir etkisi, bir belirleyiciliği de yoktur.

Öyle ise bilmeliyiz ki, kayyum politikasına karşı, topyekûn bir direnişi daha ilk anda geliştirmeden kayyum politikalarının bitmesini beklemek, Ankara’da adaya gidecek bir vapur beklemek gibidir. Olsa gelecek ama yol yok, deniz henüz Ankara’ya gelmedi.

Kayyum politikasına bakalım. Saray Rejimi, adım adım bir plan uyguluyor. Van’dan başladılar, ama tepki kararlı ve net gelince geri adım attılar. Sonra, en kolay olacak yerden başladılar. CHP’li belediyeler de içindedir.

Elbette bu TC devletinin güçlü olduğunun kanıtı değildir. Tersine, tüm gücü ile saldırdığının kanıtıdır, o kadar.

2

Basına saldırılar.

Saray Rejimi, neredeyse, tüm basını kendi kontrolü altına aldı. İçine Sözcü ve Halk TV dâhil. Elbette bunların bir bölümünü, düzene karşı gelişen tepkiyi yönlendirmek için kullanıyorlar.

Bu bir güç gösterisi gibidir.

Halk TV kadrosuna saldırdılar. Tek bir gerçek bilginin ortaya çıkmasından rahatsızdırlar. Tümü ile yalan üzerine kurulu bir basın söz konusudur. Basın karanlık üretmektedir.

Gezi Direnişi’nde tüm basın, üzerine düşen egemene hizmet görevini yerine getirmiştir. Deprem sürecinde de. Deprem bölgesinde kaç kişinin öldüğü hâlâ bir “sır”dır. Birçok uzman, ölü sayısının 400 bini geçtiğini söylemektedir. Biz, sahadayız ve bunun doğru olduğunu düşünüyoruz. 50 bin ölü rakamı bile kendi başına çok büyüktür ama basın, bunun üzerini örtmekte işlevseldir.

Bu bir güçtür elbette.

Ama, bir cumhurbaşkanının, kendisine sorulacak sorulardan korkması, sorulacak soruları önceden gazetecilere vermesi, gazeteciliği bir çeşit “yanıtları sorulamak” görevi hâline getirmesi, sizce bir güçlü olma hâli midir? Çürümedir.

Buna rağmen, birkaç yerde fırsatı bulunca, gerçeği söylemeye çalışan gazetecileri hapsetmek, onlara tuhaf suçlar yüklemek aslında tanınmış kişileri hapsederek, işçi ve emekçileri susturmak amaçlıdır.

Korkuyorlar ve kendi korkularını halka bulaştırmak, kitlelere bulaştırmak, işçi sınıfına ve direnenlere bulaştırmak istiyorlar.

Önce, eylem yasak, “ama konuşabilirsin” idi.

Sonra, tamam ama konuşmak da yasak, “ama düşünme özgürlüğün var” aşaması gelmiştir.

Şimdi, herkes, kendini sansürlemektedir. Sansür bir trajedi ise, sansüre karşı çıkarken kendini sansürlemek bir çeşit komedidir. Bu nedenle, mizah ülkemizde epeyce güç kaybetmiştir. Çünkü, her şey bir çeşit mizah boyutunu aşmaktadır.

Aslında eyleme geçmedin, tamam, ama söyledin. hadi söylemedin ama düşündün. İşte size trajikomik hâllerden biri.

12 Mart dönemi fıkralarındandır. Adam, köyden gelmiştir, giyimi de iyi değildir. Yolda yürürken güler ve gözaltına alınır. Birkaç ay sonra adam mahkemeye çıkartılır. Hâkim suçu, sanığın yüzüne okur: “Sen bilmem kimin oğlu bilmem kim, sen, duvarda yazılı olan komünist sloganı okuyup gülmekten yargılanıyorsun.” Adam şaşkın, “efendim ben okuryazar değilim,” der. Mahkeme ara verir. Bir ay daha hapiste kalır adam ve yeni mahkeme celsesi düzenlenir. Hâkim iddianameyi değiştirmiştir: “Sanık bilmem kim oğlu bilmem kim, her ne kadar okuma yazma bilmesen de, duvarda yazılı komünist slogana bakıp gülmekten yargılanıyorsun.”

Bugün hukuk sistemi daha da kötüdür. Ve “burası laik demokratik, sosyal, hukuk devletidir” diye nakarat söylemek, sizce de komik değil midir?

3

Baroya dava açıldı.

Önemlidir. Şimdi baro, 12 Eylül’de kapısına takılmış mührü sökmüş baro, İstanbul Barosu, dünyanın en kalabalık barosu, olağanüstü kongre düzenliyor. 23 Şubat’ta olacak.

İç savaş hukuku her yerde aynı uygulanmaz. Bazı çeşitlilikler gösterir. Bizdeki de biraz daha farklıdır.

Sanırım, Orta Çağ hukukunda, işleyiş biraz şöyledir: Ortada bir suç var. Kral ya da kilise, kısaca egemen, x işine suç demektedir. Madem ortada bir suç var, o hâlde mutlaka bir de suçlu vardır. Bu durumda, şu kişi, suçlu ilan edilir. Ve kendisine, “buyur suçsuz olduğunu kanıtla,” derler. Cadı olmak, tanrıya karşı çıkmak suçtur. Öyle ise mesela şu kadın suçludur. Buyur kendinin suçsuz olduğunu ispat et! İyi de nasıl etsin? Efendim, ben bu suçu işlemedim. Olmaz. suçlusun, taşlanacaksın.

Buna karşılık modern burjuva hukuku, suçlayanın sanığın suçunu, suçlu olduğunu kanıtlamasına dayanır. Önemli bir değişikliktir. Bu nedenle “savunma hakkı kutsaldır” diye bir ilke gelişmiştir.

Bugün bizde iç savaş hukuku, Orta Çağ sistemine göre işlemektedir. Demirtaş yargılanıyor. Savunma yapıyor ve savunması yeni bir dava konusu oluyor. İmamoğlu suçlanıyor, yargılanırken savunduğu şeyler, yeni bir suç kanıtı oluyor. Daha konuşurken, hakkında dava açılıyor.

Bir oyuncu, bir filmde aldığı rol gereği, Kürt gerillalarının elbiselerini giyiyor ve ifadeye çağrılıyor. Film oyuncusu, aslında, şöyle bir suç duyurusu yapmıyor: “Efendim Osmanlı filmlerinde Bizans askeri elbisesi giyenler için suç duyurusunda bulunuyorum.” Oysa yapmalıdır. Trajikomik bir hâl olur. Yapmamıştır.

Bir kişi gözaltına alınıyor. Suçu şu. Ama bakılıyor, bu suç ortada yok, o hâlde geçmişine bakalım ve bir suç mutlaka vardır, onu bulalım. İşte yapılan budur.

Diyelim ki enflasyon yüksek dediniz, o hâlde siz rahatlıkla halkı isyanı teşvik etmiş olabilirsiniz.

Fıkra şöyledir:

Temel, parasız, pulsuz, evsiz. Kış bastırmış. Aklına bir fikir gelir. Bir suç işlesem, şöyle üç aylık yatmayı gerektiren bir suç, hapse girsem, kışı geçirsem. Araştırır. Öyle ya üç ay hapislik bir suç bulmak da önemli. Cumhurbaşkanına hakaret suçunun cezası 3 ay hapismiş. Bunu öğrenir. Bir mitingde cumhurbaşkanına “hırsız, katil vb.” der.

Elbette tutuklanır. Mahkemeye çıkar. Suçunu kabul eder. Hâkim kararı açıklar: “20 yıl + 3 ay hapis.” Temel şaşırır, suçunu kabul ederkenki sakinliği kalmaz.

“Hâkim bey, cumhurbaşkanına hakaret suçu 3 ay hapistir, bunu araştırdım ben,” der.

Hâkim, “Evet cumhurbaşkanına hakaretin cezası 3 ay hapis. 3 ay oradan geliyor,” der.

Temel, “Peki bu 20 yıl ne?”

Hâkim, “Devlet sırlarını açıklamak suçunun cezası 20 yıl evladım,” der.

Bu fıkrada yaşanan şey, Kütahya’da gerçekleşti. Bir kişi, kışı geçirmek için en uygun suçun bir kadını bıçaklamak olduğuna karar vermiş ve hiç tanımadığı bir kadının kalçasına bıçağı saplamış.

Bugün durum biraz daha farklı. Siz bir suçtan içeri alınabilirsiniz. Savcılar, tembel ve derslerini iyi çalışmaya gerek duymuyorlar. Adamı içeri alıyorlar. Sonra o suç yoksa, başka bir suç buluyorlar. Bir trajikomik hâldir.

4

TÜSİAD yöneticilerinden birine soruşturma açıldı.

Neden?

TÜSİAD adına konuşan kişi, “sistem çöktü,” dedi. Günaydın bay TÜSİAD. TÜSİAD adına konuşan kişi, yangında 78 kişi öldü, dedi. Dahası, 12 yıl öncesinden gelen bir suç bulundu, dedi. Ayşe Barım’ı konu edinmişlerdir. Daha başkaları da var.

Ama mesela, bu ülkede işlenen onca hukuk kuralı ihlali varken seslerini çıkartmadılar. Mesela kadın cinayetlerini, mesela iş cinayetlerini, mesela çocuk kaçırmaları vb. dile getirmediler. Bunlar olurken seslerini çıkartmadılar.

Saray Rejimi döneminde grevler ertelendi ve kârlarına kâr kattılar. Her yolla semirdiler, büyüdüler. Kârlarını kat be kat artırdılar.

Nedense şimdi harekete geçtiler.

Ayşe Barım, tekelleşmeden gözaltına alındı, sonra mesele 12 yıl önceki Gezi Direnişi’ne bağlandı. Şubatın ortasında beraat etti ve aynı gün tekrar tutuklandı. Serbest kaldı ama bekletildi. Yasal değildir. Bu durumda, “Türkiye Cumhuriyeti, laik, demokratik, sosyal bir hukuk devletidir” demek isteyenler rol almalıdır. Ama hemen, Ayşe Barım’ı serbest bırakan mahkeme başkanı hakkında da soruşturma başlatıldı.

Acaba Ayşe Barım’ın telefonundan hangi büyük patronların dosyaları çıktı? Bilmiyoruz. Acaba TÜSİAD’ın bugün konuşmasının nedeni bu mudur?

Çok emin değiliz.

Ama TC devleti, kayyum politikasını geliştirdi. Şirketlere kayyum yasası devreye girdi. Bu yasa (sanki yasaya ihtiyaçları varmış gibi) TÜSİAD için bir açık tehdit midir? Şirketlere kayyum, elbette belediyelere, DEM Partinin seçimle aldığı belediyelere kayyumdan daha farklıdır, daha tehlikelidir.

Bu durumda “sistemin çöktüğü” söylenebilir.

Peki TÜSİAD adına konuşan kişiye neden soruşturma açarlar? Açarlar, çünkü, gerçek tehlikelidir. Gerçeğin söylenmesi bir alışkanlık hâline gelirse, tehlike artar. Bu durumda TÜSİAD üyesine soruşturma açılırsa, “bak o dedi sen de deme, sen sus,” demiş olurlar. Komik değil midir? Mesela çocuklar kaçırılıyor demek, gerçeği söylemektir ve suçtur. Mesela “deprem değil, sistem öldürür” demek suçtur?

Peki buradan ne sonuç çıkar?

Geriye atılacak bir adım kalmamıştır. Susmak, köleleşmektir.

Egemeni korku sarmıştır. Ve biz işçilerin görevi, bu çürümüş, bu çökmekte olan sistemi, yerle bir etmek ve egemenlerin korkularını gerçek hâle getirmektir.

Gerçek, özgürleştirir.

Mücadele, direniş, aklı açar.

Şubat 2025 ortasında, Öcalan’ın yakalanıp Türkiye’ye getiriliş tarihine denk getirilmek istenerek, Öcalan’ın bir açıklama yapması ayarlanmıştı. Beklenen buydu. Öcalan, TC devletine göre, PKK’yi feshedip, silah bırakma çağrısı yapacaktı. Öyle anlaşılıyor, açıklama yetişmedi. Öyle anlaşılıyor, Kandil’e bir telefon trafiği kurulması, bu yolla oradakilerin suikast için hedef olması planlarına PKK yönetimi izin vermedi. Hizbullah örneğinden sonra bu konuda aldıkları önlemler varsa, yerinde olduğunu söylemek gerekir. Bu nedenle, açıklama yetişmemişe benziyor.

Ama, 15 Şubat öncesinde, PKK yönetimine bir mektubun ulaşmış olduğu anlaşılıyor. Ve PKK yönetimi, en yetkili ağızlardan, örgüt işleyişini hatırlattılar. Mektubun kendilerine ulaştığını ifade ettiler. Ardından Karayılan bir açıklama yaptı. Karayılan, açıklamasında, örgütün hiç kimsenin, şu ya da bu ismin açıklamasıyla feshedilemeyeceğini, ancak kongre tarafından feshedilebileceğini söyledi. Doğrudur ve örgütsel işleyiş budur. PKK tüzüğünde “örgütün nasıl feshedileceği” konusunda bir madde var mı bilmiyoruz ama kongrenin en üst organ olduğunu biliyoruz. Karayılan, “Apo gelir, kongreye katılır, kongrede katılımcıları ikna eder ve örgüt feshedilebilir” anlamına gelen sözlerle işleyişi açıkladı. İşleyiş budur ve bu bilinmez değildir.

Gel ki, biz henüz Öcalan’ın yapacağı açıklamayı bilmiyoruz. TC devletinden gelen bilgiler, iki noktada yoğunlaşıyor, silah bırakmak, örgütü feshetmek. Elbette bu konuda ne karar vereceklerini kendileri bilirler. Ama içinde bulunulan şartlarda, 40 yılı aşkın bir süredir bir mücadele geliştirmiş olan bir örgütün, silah bırakma ve kendini feshetme gibi kararları nasıl alacakları da, herkesçe bilinen bir konu olmalıdır.

Bu süreç NATO tarafından organize edilmektedir. NATO, İran’a karşı savaş planları yapmaktadır ve İran’a karşı savaş için, Suriye’de Esad’ın devrilmiş olması, büyük bir avantaj gibi görünmektedir. Görünmektedir, çünkü bazan görünen ile gerçek birbirinden oldukça uzak hâle gelir. Görünen Suriye’de HTŞ yönetimi, İran’a karşı, ABD-İngiltere-İsrail önderliğinde bir NATO operasyonu yapılmasını kolaylaştırmıştır. Ama bu uzun bir yoldur ve İran ile Rusya arasında yapılan anlaşma önemli görünmektedir. Dahası, Trump’ın seçilmesi, D. Adalı’nın vurgusu ile, aslında ABD’nin Ukrayna yenilgisini örtme, bir çeşit hafifletme işine de yaramaktadır. Ama ne olursa olsun, ne kadar hafifletilirse hafifletilsin, ortada bir yenilgi vardır. Trump’ın yüksek perdeden dünya patronu gibi tutumlar alması, aslında bu yenilgiyi örtmek içindir. Bu nedenle, bir yandan İran’a karşı savaş daha fazla istenmektedir, ama diğer yandan daha kolay olduğu tartışılırdır. Esad’ın ülkeyi terk etmesi, İran için açık ve ağır bir yenilgidir. Buna rağmen, İran’a karşı savaşın daha da kolay yürüyeceği ise kesin değildir.

İşte bu savaşta NATO, TC devletini de devreye sokmak istemektedir. Böylece ABD-İngiltere planlarına, İsrail ve Türkiye dâhil olacaktır. İstenen budur.

Ama yetmez. Bu nedenle, Kürtlerin bir bölümünün Barzani gibi, ABD emrinde hareket ederek, İran’a karşı savaşta TC devleti ve İsrail ile birlikte olmalarını istedikleri anlaşılıyor. D. Adalı, bu konuyu, oldukça erken, net bir biçimde ortaya koymuştur. Gelişmeler bunu doğrular niteliktedir. Bu durumda, Apo’nun, silah bırakma ve örgütün feshi gibi konuları içereceği tartışılan açıklamasına bir tahminî konu daha eklenebilir: Acaba Öcalan Ortadoğu’da istikrarlı bir yaşam için, TC ile birlikte hareket etmeyi açıktan dile getirebilir mi? Konu NATO planı ise, bunu talep etmiş olmaları ihtimal dâhilindedir. Eğer görüşmeler sadece TC ile Öcalan arasında olmuş olsaydı, daha dar kapsamlı açıklamalar beklenebilirdi. Öyle anlaşılıyor ki, TC devleti, İran’a karşı savaş planlarına, ancak Kürtlerin kendine biat etmesi, etmeyenlerin imha edilmesi koşulu ile evet demiştir. Öcalan’ın ne diyeceğini bilmesek de, TC devletinin bu politikasını biliyoruz, görüyoruz. Yani, TC devletinin, Kürtler için bir imha planı hazırlamakta olduğu bir sır değildir. Bu nedenle, sürekli saldırmaktadır.

Öcalan’ın açıklaması 15 Şubat’a yetişmedi. Ama 15 Şubat günlerinde biz, üç haber aldık: İlki, Öcalan’ın bir mektubunun PKK yönetimine ulaştığıdır. İkincisi, sadece Mazlum Kobani’nin değil, 15 Şubat günlerinde “İmralı heyeti”nin Barzani ve Talabani ile görüştüğü haberidir ve üçüncüsü Van’a kayyum atanması da içinde Saray Rejiminin şiddetli saldırılarına devam ettiği haberidir.

Van, koca bir ildir ve Kürtler açısından Diyarbakır’dan sonra en önemli kültürel alanlardan biridir. Yani, sıradan bir ilçe gibi değildir. Van’a kayyum atanması, yerel seçimlerin hemen ardından da denenmiş, ama sokağa çıkan halkın net ve kararlı duruşu nedeni ile Saray Rejimi geri adım atmıştır. Ve 15 Şubat açıklaması İmralı’dan beklenirken, Van’dan kayyum açıklaması gelmiştir. Bu sadece, “barış için masaya otururken saldır ki güçlü olasın” taktiği değildir. Daha ilerisidir ve açık olarak, bize biat etmeyenleri yok edeceğiz açıklamasına uygundur. Bu konuda ABD ve NATO, TC devletinin “güvenlik kaygılarını anladıklarını” ifade etmişlerdir. Demek ki, TC devletinin geri durması için bir neden de yoktur.

Ve DEM Parti Eş Başkanları, Erdoğan’a seslenip, “ne yapmaya çalışıyorsunuz” diye sormuşlardır. Tepki gibidir. Ama yerinde değildir. Kelimeler yanlıştır. Eş Başkanlar, aslında Erdoğan’a, sen NATO’nun planlarını bilmiyor musun da, böyle adımlar atıyorsun mu demek istediler? Bilmiyorum. Ama bu ise, bunu açık söylemeleri tercih edilir olmalıdır. Yerinde olmayan, tepki gösterilmesi değildir. Aslında Erdoğan’ın ya da Saray Rejiminin ne yapmaya çalıştığı açık ve nettir. Bunun dile getirilmesi, eğer devlet sırrı ise, bu sırrın açığa vurulması gereklidir.

İki nedenle.

Birincisi, Van’a kayyum atanması, tek ve ilk saldırı değildir. HDK’ye açılan soruşturmalar, CHP belediyelerinde “Kürt” oldukları için tutuklananlar, Suriye’de F-16’larla bombalanan evler, yapılan suikastlar, saymakla bitmeyecek kadar çok saldırı söz konusudur. Kaçıncı kayyum olduğunu saymıyoruz bile. Çünkü, “Erdoğan söz verdi kayyum atamayacak” demek, eğer siyasal bir manevra değilse, büyük bir yanılgıdır. Bu nedenle kaçıncı kayyum olduğunu saymak, bir anlamda anlamsızdır. Henüz kayyum atamadıkları yerlerde de bunun hazırlıklarını yaptıkları kesindir. Bu nedenle olağan hâle gelmiş olan bu saldırılar nedeniyle, sanki ilk kez Van’a kayyum atanmış gibi “ne yapmaya çalışıyorsunuz” diye sormak, belki kızgınlığı ifade edebilir, o kadar. Oysa, TC devleti bir sömürgedir ve Kürtlere karşı savaşmak için her ne kadar efendisi ABD ve AB emperyalist merkezlerinden emir gelmesini beklemeye niyetleri olmasa da, Kürtlere karşı her saldırılarında ABD ve AB’nin onayı olduğunu düşünmemek hafiflik olur. Gerillaya kimyasal attıklarında, elbette NATO’dan izin ve onay almışlardır, elbette ABD bu konuda emir vermiş, yol açmıştır. En azından, “biz duymayalım ama siz şu bizim kimyasal silahlarımızı Kürtler üzerinde deneseniz nasıl olur” dedikleri kesindir. Ve bu izni ya da işareti aldıklarında biraz daha ileri gitmekten kendilerini alamayacakları da kesindir. Bu nedenle, bir yandan Öcalan üzerinden, Kürt hareketi ile TC arasında “ortak kader birliği” çalışması yapsalar da, TC devletinin her fırsatı değerlendirmesine onay verdikleri de kesindir. Suriye’de Kürt hareketine tehditler savururlarken, elbette bunu ABD’den bağımsız yapmıyorlar. Böylece ABD, “evet Türkiye saldırabilir, ama siz şu şartları kabul etseniz…” şeklinde yaklaşım geliştirme olanakları ortaya çıkar. Yani bu danışıklı dövüştür. Türkiye’nin güvenlik kaygılarını anlıyoruz demek, başka ne anlam ifade eder?

Yine sanırım 15 Şubat öncesinde Türkiye Kürdistanı’nda bir ordu üssüne saldırı gerçekleştirilmiştir. Bu durum savaşın aslında farklı biçimde sürmekte olduğunun da kanıtıdır. Üste meydana gelen patlamanın HPG tarafından üstlenildiği ve bu üstlenmede gerillanın “hava kuvvetleri” tarafından gerçekleştirildiği vurgusunun yapıldığı biliniyor.

İkincisi, Erdoğan biliyor mu bilemeyiz, ama TC devleti ne yaptığını biliyor ve tam da kendi planlarını uyguluyorlar. Bu planlar, NATO planları ile uyumludur. Bu açıdan “ne yapmaya çalışıyorsunuz?” sorusunun yanıtı bellidir: “Ya silahlarınızı bırakacaksınız ya da sizi gömeceğiz” tehdidine uygun davranıyorlar. Ve bu tehdit, “iç cepheyi güçlendirme” siyasetinin özgün hâlidir.

CHP belediyelerinde, “kent uzlaşısı” ittifakından gelenleri, açıkça “Kürtler” vurgusu ile iddianameler düzenleyerek tutukluyorlar. HDK için davalar açıyorlar. Böylece, sol ile Kürt hareketi arasındaki her türlü etkileşimi sınırlandırmaya çalışıyorlar. Demek ki, en az beş çeşit saldırı görülebilir; kent uzlaşısına saldırı, HDK’ye dava, kayyum atama, suikastlar, Suriye ve Irak’ta bombalamalar.

Yapmaya çalıştıkları şey de açıktır: ya silahınızı bırakacaksınız ve biat edeceksiniz ya da sizi yok edeceğiz. Bunu yapmaya çalışıyorlar.

Kürt hareketi, en genel anlamı ile, PKK çizgisi ve Barzani çizgisi diye ayrılabilir. Elbette, burada daha detaylı farklılıklar da vardır. Olmaması mümkün değildir. Ama, bu iki çizgi, dünden de gelen iki çizgidir. Ve bugün, Barzani çizgisini geliştirmek ve diğer çizgiyi yok etmek üzerine bir politika kurmuşlardır. Ve bu politika, elbette TC’nin de politikasıdır ama bu politikanın esas sahibi, NATO’dur, ABD-İngiltere-AB-İsrail’dir. Bu güçlerin arasında elbette çelişkiler ve çatışmalar vardır. Ama, farklılıklar, ABD-İngiltere-İsrail-Türkiye ve NATO’nun Kürt hareketine karşı ortak önlemler almasını önleyecek hâlde değildir. Buna inanmak, aslında çok büyük bir hata olur.

Kuşku yok ki, Kürt hareketi ne yapacağını kendisi bilir. Bu konuda istediği adımlar atma hakları olduğu da açıktır. Bizim de Barzani çizgisi ile diğer devrimci çizgi arasındaki farkı ortaya koymamız, kimsenin iradesine müdahale etmek de değildir.

Dünya devrimci mücadeleler tarihi, dünya işçi hareketi tarihi, bize göstermektedir ki, egemen elini uzatır gibi yaptığında, direnişin gardını indirmeye yatırım yapar ve bulduğu her boşlukta saldırır.

Eğer, her atacağımız adımda, “aman süreç zarar görmesin” kaygısı, her türlü tepkiyi engeller hâle gelirse, doğrusu düşmanın saldırılarının artmasını beklemek bir zorunluluk olur. “Ne yapmaya çalışıyorsunuz” vurgusu, biz bu denli dikkatle süreç zarar görmesin diye uğraşırken, siz neden hiçbir şeye dikkat etmiyorsunuz, demektir. Oysa zaten yapmak istedikleri tam da budur. Barışı isteyenleri durdurmak, bir an için durmuş olanlara vurmak.

Evet, Kürt hareketi, bir yandan birçok olanak elde etmektedir. Diğer yandan ise, büyük paylaşım savaşımının artması ile, oldukça zorlu koşullarla karşı karşıya kalmaktadır. Dahası, bölgemizde direniş cephesi içinde yer alan güçler son derece zayıftırlar. Bu açıdan Kürt devrimci hareketi, adeta yalnızdır denilebilir. Devrimci hareketlerin zayıflığı, durumu bu noktaya getirmektedir. Ama bu zayıflıkları bugüne aittir, yarına ait değildir. Bölgemizde devrimci bir çıkışın her açıdan olanakları, nesnel anlamda artmaktadır.

Kürt hareketi, elbette tüm süreci, bize göre daha net ve sağlıklı değerlendirme olanaklarına da sahiptir. Bunun pek çok işareti vardır. Orada mücadele sürmektedir.

Bize düşen, devrimci sosyalizme düşen görev, gelişmekte olan mücadeleyi daha da geliştirmek, direnişi yaymak ve onu örgütlü hâle getirmektir. Bölgemizde birçok ülkede direniş vardır ve sürmektedir. Kitlesel bir direniş hattını örgütlemek, bölgemizdeki tüm emperyalist güçleri ve onların kuklası olan iktidarları yerle bir etmenin tek gerçekçi yoludur.

“Tanrı kadınların çalışmasını isteseydi iki cinsiyeti yaratmazdı.”^[2]

İlkin kim kullandı, neden ve nerede, hangi bağlamda kullandı, bilmiyorum, ama (yaptığım taramalarda doyurucu bir tanımına denk düşmesem de) “çifte sömürü”, kapitalizm koşullarında “kadınlık durumu”nu en iyi açıklayan teşhislerden biri.

Kavramın Marksist literatürdeki ilk kaydına, ABD’li Marksist hekim Antoinette F. Konikow’un 1945 tarihli bir The Militant dergisinde yer alan “Kadın İşçiler Çifte Sömürüye Uğruyor” başlıklı yazısında rastladım.^[3] Kuramsal değil, The New York Times’da yayınlanan bir yazıya karşı polemik amacıyla kaleme alınmış. “Çifte sömürü” kavramı yalnızca başlıkta kullanılıyor, yazıda ise işçi kadının çalışma hayatı ile ev işleri arasında sıkışmış yaşamı konu edilmekte ve bunun bir “tercih” değil, bir “zorunluluk” olduğu vurgulanmakta: “Ortalama çalışan kadın, sekiz saatlik yorucu işgününün ardından alışverişe çıkar. Bu, insan kasap ya da manavda bir saat sıra beklemek zorunda kaldığında, hiç de kolay bir iş değil. Ardından dinlenmeden yemek hazırlar, bulaşıkları, çamaşırı yıkar. Sonra da, ertesi gün aynı rutine başlamak üzere ölü gibi yatağa düşer… Bu durumda neden milyonlarca kadın evi bırakıp çalışmaya başlıyor? Yanıt basit. Bu kadınlar mevcut kapitalist sistemin en büyük kötülüklerinden biriyle yüz yüze – güvensizlik. Kocalarının gelirine katkıda bulunmak, birkaç dolar biriktirebilmek, çocuklarına daha iyi giysiler alabilmek, onlara daha iyi bakabilmek için çalışıyorlar.”

Sanırım o tarihten beri, Marksist literatürde “çifte sömürü” emekçi kadınlar söz konusu olduğunda onların işyeri ve ev işleri arasındaki katmerli iş yüklerine gönderme yapmak amacıyla kullanılmakta. Ama kabul etmek gerekir ki, ev işlerindeki “sömürü”nün ne olabileceği konusunda pek az mürekkep harcanmıştır.

Liberal yazında ise “sömürü” kavramı hiç “sevimli” bulunmadığından^[4] “çifte yük/ ikinci vardiya” (double/ dual burden, second shift)^[5] kavramı tercih ediliyor. Kavram, OECD, Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler Örgütü gibi kurumların özellikle “3. Dünya” kadınlarının “güçlendirilmesi”ne yönelik söylemlerine böyle kaydedildi. Çoğunlukla düşük ücretli, güvencesiz, kırılgan işlerde çalışıp mesai bitiminde evin yükünü ve bakım işlerini de üstlenen kadınların durumunu tanımlamada kullanılıyor.^[6] Bu durumdaki kadınların erkek partnerlerinden çok daha uzun süre çalıştıkları, ancak işyeri dışındaki çalışmalarının “görünmez” olup herhangi bir ücrete tabi olmadığı, bir süredir (neo-)liberal dünya düzeni tarafından da kabullenilmekte. Kuşkusuz bu kurumların bu konudaki ilgisi “feministçe” kaygılardan çok, ev işi/bakım yükünün kadınların istihdama katılması (dolayısıyla da kapitalizm için doğrudan artık değer üretiminde bulunması) önünde bir engel teşkil etmesinden kaynaklanıyor. Bunu da gizlemiyorlar: “Kadınların iş gücüne katılımındaki cinsiyet farkı, ekonomik büyüme üzerinde önemli maliyetlere neden olmaktadır. Bu fark, ülkelerin kişi başına düşen GSYİH’sini olumlu yönde etkileyebilecek büyük bir insan kaynağı rezervi oluşturmaktadır.”^[7]

BM (ve paralel kurumların) söylemi kadının (istihdam içerisindeki yeri ne olursa olsun) bakım/ev işi yükünden de sorumlu tutulmasını geleneklerle, toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin klişelerle, ayrımcılıkla vb., bir başka deyişle kültürel olarak biçimlenmiş tutumlarla açıklama eğilimindedir: “Bu toplumsal cinsiyet temelli mesleki ayırımcılığın nedenleri çoğul. Örneğin, talep açısından nedenler klişelerle, ayırımcılıkla, bilinç-dışı önyargıyla ilişkilidir.”^[8]

“Çifte sömürü”yü ya da daha doğru bir deyişle (ağırlıklı olarak kadınlar tarafından gerçekleştirilen ev-içi emeği) kapitalist üretim tarzıyla bağlantılı olarak ele almak, 1960-70’lerde sosyalist/Marksist feministlere nasip oldu. Bu dönem, yıllar sürecek bir “ev işi tartışması”na sahne olacaktı.

Ancak Lise Vogel^[9] tartışmanın işaret fişeğini 1940’ta ABD Komünist Parti üyesi Mary Inman’ın ateşlediğini vurgular: “Inman’a göre kadınlar üzerindeki tahakküm çok veçheliydi: iktisadi, siyasal ve yasal olduğu kadar kültürel ve psikolojik. Inman’ın ev içi emeği tartışmasına en ilişkin önermesi, kadınların ev içi çalışmasının ve çocuk yetiştirmenin mevcut ve gelecekteki işgücünü ürettiği yolundadır; bir başka deyişle, ödenmeyen aile emeğinin bağımsız bir biçimde üretime katıldığını ve bu nedenle de sermaye için üretken emek olduğunu söyler.” (2023: 275). Bu görüşlerin ABD KP içinde başlangıçta olumlu karşılanmasına karşın, bir süre sonra reddedildiğini ve Inman’ın sonuçta partiden istifa ettiğini vurgulayıp, 70’li yıllardaki ev işi tartışmasının Inman’ın görüşlerine tanış sosyalist feministlerce gündeme getirilmiş olabileceğini belirtir.

Ne ki 60-70’lerin ateşli tartışması, 60’ların sonlarında ABD’li Margaret Benston ile Kanadalı feminist Peggy Morton’un aile hanelerini üretim mekânları, ev işi ve çocuk bakımını emek süreçleri olarak tanımlayan yazılarıyla başlamış gözükmektedir. Benston’a göre kadınların ikincil konumlarının “maddî” ya da “iktisadî” kökeni kadınların ödenmemiş ev içi emeğinde yatmaktaydı. Aile, yaygın kanının aksine, birincil işlevi tüketim değil, üretim olan bir birimdi. Ya da Morton’un deyişiyle, “işlevi işgücünün sürdürümü ve yeniden üretimi olan bir birim… Ailenin görevi işgücünü sürdürmek ve iş gücünün üretken üyeleri olabilmeleri için gerekli olan beceri ve değerlerle donatılmış gelecek işçiler kuşağını yetiştirmekti.” (Vogel, 2023: 277).

Tartışmanın zirvesini ise hiç kuşkusuz, İtalyan feminist Mariarosa Dalla Costa ile ABD’li aktivist Selma James’in birlikte kaleme aldıkları The Power of Women and the Subversion of the Community başlıklı broşür oluşturur.^[10]

Dalla Costa ve James, kapitalizmin üretimi hane dışına taşıyıp toplumsallaştırırken, büyük bölümü fabrikalarda, erkek emekçiler tarafından gerçekleştirilen ücretli emek ile yine büyük ölçüde hanede kadınlar (ve çocuklar) tarafından gerçekleştirilen ücretsiz ev-içi emeği ayrıştırıp ev içi emeği “görünmez” kılarak kadınların, çocukların, yaşlıların ve hastaların geçimini erkek emekçinin ücretine bağımlı kıldığını vurgulamaktaydı. Bu durum, kadınların ev-içi emeğinin, sermayenin erişim alanı dışında, kişisel bir hizmet olarak görülmesine yol açıyor, kadının durumunu eril şovenizmden kaynaklanan bir tahakküm (ama sömürü değil) ile açıklanmasına zemin hazırlıyordu. Bu, işçi sendikalarının bu konudaki körlüğünün delalet ettiği üzere, ücretsiz emeğin sömürüsünün ücret aracılığıyla örgütlenmesiydi:

“Ücretli emeğin tarifi içerisinde ev içi emekçisi kadınların üretimci olmadığı genel kabul görür. Gerçekte, kapitalist örgütlenmenin özelleştirilmiş faaliyete dönüştürüp ev kadınlarının sırtına yüklediği toplumsal hizmetlerin devasa miktarı düşünüldüğünde bunun tam tersinin doğru olduğu görülür. Ev içi emek özünde ‘kadın işi’ değildir; bir kadın çamaşır yıkar, temizlik yaparken kendini bir erkekten daha fazla tamamlanmış hissetmez ya da daha az yorulmaz. Bunlar, işgücünün yeniden üretimine hizmet ettikleri ölçüde toplumsal hizmetlerdir. Ve sermaye tam da aile yapısını kurumsallaştırarak erkeği bu işlevlerden ‘özgürleştirip’ doğrudan sömürü için tümüyle ‘serbest bırakmıştır’, ki bir kadının kendisini işgücü olarak yeniden üretmesini sağlayacak kadar kazanabilsin. Bu hizmetleri ailede kadınlara yıkarken erkekleri ücretin kölesi kılmış ve aynı kalemde kadınların emek pazarına akışını denetim altına almıştır.” (Dalla Costa & James, 1972: 17).

Broşür, ev işlerinin ücretlendirilmesini talep eden ve İtalya’da başlayıp kısa sürede Batı Avrupa ülkeleri ve ABD’deki feminist hareketler bünyesinde yankılanan “ev işleri için ücret” kampanyasının tetikleyicisi olacaktır. 1960’ların sonları ve 70’lerin başlarına İtalya’nın en gözde feminist yayın organlarından Lotta Feminista’nın başlattığı “ev işleri için ücret” kampanyasının ana hedefi, “kapitalist emek tabakalaşmasına en derin bölünmesinden, eril meta üreticiliğiyle dişil işgücü üreticiliği ve yeniden üreticiliği arasındaki bölünmeden başlayarak saldırmak”tı. Kampanya “Kadınların ekonomik özerkliğinden ve bakım işinin erkeklerle daha hakkaniyetli paylaşımından başlamak üzere insanların bakımı için daha farklı koşullara dayanan yeni bir kalkınma tipi talep ediyor, kadınlarla erkeklerin yeniden üretimin hazlarını ve yükünü paylaşabilmesi için çalışma saatlerinin radikal biçimde kısaltılması için mücadele ediyordu.” (Feng, 2015: 19).^[11]

Dalla Costa’nın başlarda “reformist bir talep” olarak görülebileceği kaygısıyla eleştirel yaklaştığı, ancak sonradan hararetle destekleyeceği (Feng 2015: 19) hareketin vitrinindeki figür ise İtalyan-ABD’li Sylvia Federici’ydi. Ev-içi emeği -yalnızca çocuk doğurup büyütmek değil, kendimizi ve çevremizdekileri sağlıklı, tok, güvenli, temiz, bakımlı tutmanın -bahçedeki yaban otlarını ayıklamaktan büyükannenizin yıkanmasına yardım etmeye dek- yani her gün tekrar tekrar yapılıp kendini silen işi- “üretimci emek” olarak tanımlayan Federici, kapitalist toplumların bu emeği görmezden gelmesi ve karşılıksız bırakmasını adaletsiz ve sürdürülemez bulmaktaydı (Kisner 2021).1^[12]

Ama ev işinin niteliğine ilişkin saptamalar, pek uzun ömürlü olamadı. Feminist hareket içerisindeki tartışmalar kısa sürede çetrefilleşerek içinden çıkılmaz hâle gelecekti. “Ev emeği” sadece yemek pişirme-çamaşır-bulaşıktan ibaret değilse, “ne”leri kapsıyordu: Cinsellik? Çocuk doğurmak? Çocukların bakımı? Partnere gülümsemek?^[13] Ücretlendirme ev işlerini kadınlar için bir “yazgı” hâline getirmez miydi?

Dahası, etnik ayrışmalar, “ev içi emeği” tartışmalarına da dâhil olmakta gecikmedi. Örneğin ABD’de siyahi feministleri “beyaz” feministleri siyahi kadınların ev işi yükünü görmezden gelmekle eleştiriyordu. Nihayet, feministler arasında önemli bir kesim, “ev işi tartışması”nı fazla ekonomist buluyor, kadınlar üzerindeki psikolojik, cinsel, kültürel… vb. baskıları gizlemekle ve erkeklerin sorumluluğunu asgarîleştirmekle eleştiriyordu. Bu itiraz bombardımanı altında “ev işleri için ücret” hareketi, “ev içi emeği” tartışmalarıyla birlikte 1970’lerin sonlarına doğru sönümlendi.

Konu, 2021 pandemisi sokağa çıkma kısıtlamaları, beyaz yakalıların büyük bölümü için evden çalışma uygulamasını devreye sokması, okulların kapatılarak tüm öğrenim düzeylerinde evden, “on-line” eğitimi devreye soktuğunda kadınların iş yükünün apansız katlanması sonucu bir kez daha devreye girecekti; ancak bu kez “ataerkil kapitalizmi yıkmaya” niyetli radikal feminist jargondan uzaklaşıp, Birleşmiş Milletler’in liberal söylemiyle “evcilleşmiş” biçimiyle.

Unutmamak gerek: Başlıca işlevi “kalkınmakta olan uluslar”ın uyması gereken standartları belirlemek olan BMÖ ve (Dünya Bankası, IMF vb.) paralel kuruluşlar açısından aile içi şiddet ya da ev işleri yükü gibi “toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri” kalkınmanın önünde, kadınların üretime katılmasını güçleştiren, dolayısıyla da verimliliği (ve dolayısıyla kârlılığı) düşüren bir handikaptır. Bunların önüne geçebilmek için kadınların “güçlendirilmesi” gereklidir; BM ve paralel kuruluşlar son on yıllarda bu konuda devasa bir literatür biriktirmişlerdir. Belirttiğim gibi, büyük çoğunluğu kadınların sırtında olan ev işi yükü de bu literatürde önemlice bir yer tutar. Öyle ki, Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Çözümleri Ağı’nın “Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve kadınlarla kız çocukların güçlendirilmesi”ni hedefinin alt başlıklarından birisi şöyledir: “(Hedef 5.4) Ücretsiz bakım ve ev işlerinin kamu hizmetleri, altyapı ve sosyal koruma politikalarının sağlanması ve hane ve aile içinde sorumluluğun ulusal açıdan uygun bir biçimde paylaşılmasının geliştirilmesi yoluyla tanınması ve değer görmesi…”^[14]

* * *

Doğrudur, pandemi ve yol açtığı küresel eve kapanma, özellikle “beyaz yakalıları”, daha çok da “beyaz yakalı kadınları” etkilediği ölçüde, 1960’ların feminist harareti sönümlendiğinden beri küllenmiş bir gerçekliği yeniden gündeme taşıdı: büyük ölçüde kadınların sırtından^[15] dönen ve herhangi bir “piyasa” karşılığı olmayan ev-içi emeği.

Dile kolay; Uluslararası Çalışma Örgütü’ne göre tüm dünyada günde 16.4 milyar saat ücretsiz bakım işlerinde harcanıyor. Ve 15 yaş üstü kadınların bedelsiz olarak gerçekleştirdikleri bu iş(ler)in, eğer ücretlendirilseydi yılda 10.8 trilyon dolardan fazla bir miktara denk düşeceği hesaplanıyor!^[16]

Bu 10.8 trilyon dolar kim(ler)in cebine giriyor, dersiniz? Pop-feminist yanılsamanın resmetmekten hoşlandığı üzere, kadın çamaşır, bulaşık, temizlik, çocukların bakımı vb. ile uğraşırken ayaklarını uzatıp TV izleyen kocanın cebine girmediği kesin. Bu işin kâr edeni, işçisine işgücünün yeniden üretilmesi sürecinde lokanta, temizlik şirketi, kreş gibi ekstra masrafları da kapsayacak ücret artışı taleplerinin önünü kesen, ücretleri olabilecek en düşük düzeyde tutulmasını ve de devletin toplu yemekhaneler, ücretsiz kreşler, yaşlı bakımevleri vb. sosyal harcamalarının teşvik, kredi, vergi indirimi vb. yollarla kendilerine yönlendirilmesini sağlayan kapitalistlerdir. Ev işlerini ya da bir başka deyişle işgücünün yeniden üretim sürecini, ücretli bir işte çalışsın, çalışmasın hemen hemen karşılıksız olarak kadınların üstlenmesinde patronların çıkarı büyüktür…

Gelelim ev-içi emeğin “ne”liği sorusuna.

Ev yaşamının birçok zorunluluğu var: Alışveriş yapılacak, yemek pişirilecek, bulaşık yıkanacak, ev temizlenecek, çamaşırlar yıkanıp ütülenecek, sökükler dikilecek, kırılan-bozulan eşyalar tamir edilecek, varsa bahçe bakımı yapılacak… Bitmedi, çocuklar, yaşlılar doyurulacak, temizlikleri sağlanacak, uyku düzenlerine özen gösterilecek, evdeki hastaların, varsa engellilerin bakımı sağlanacak, çocukların eğitimine yardımcı olunacak… Kentlerden kırsala doğru gidildikçe ek görevlerle (su taşıma, büyük ve küçükbaş hayvanların bakımı, bağ-bahçe işleri…) “iş tanımı” sonsuza dek esneyebilen bir işler yığını. Daha önce de belirttiğim gibi, büyük ölçüde kadınlar ve kız çocukları tarafından gerçekleştirilen…

“Müesses nizam”da kadınla erkek arasındaki “doğal” işbölümünün bir parçası kabul edilip sorgulanmayan, “eşler arası muhabbetin gereği” diye muğlaklaştırılan, hattâ “dinî vecibe” olarak kutsanan^[17] ev-içi emek, gerek anarşist/ütopik sosyalist, gerekse Marksist gelenekte öteden beri kadınların “köleliği”nin kaynağı olarak görülegelmiştir. “Feminizm” terimini ilk kullanan ütopik sosyalist Fourier tüm ev işlerinin ve çocukların bakımının hane bireyleri arasında eşit olarak paylaşıldığı komünleri (phalanster) öngörürken, V. İ. Lenin ev işlerini kadınları “ezen, boğan, aptallaştıran ve aşağılayan, mutfağa ve çocuk odasına zincirleyen, emeğini barbarca verimsiz, önemsiz, sinir bozucu, sersemletici, ezici angarya” olarak tanımlar.^[18] Ev işlerini ekonomi-politiğin bir konusu olarak ele almak ise, Marx ve Engels’ten, özellikle de Marx’ın emek-değer teorisinden esinlenen Marksist kadınların girişimiyle gerçekleşecekti.

Açımlayayım. Marx ve Engels, Alman İdeolojisi’nde şöyle bir ifade kullanır: “Burada, tarihsel gelişmenin içine daha baştan dâhil olan bir üçüncü ilişki de şudur: her gün kendi yaşamlarını yeniden üreten insanlar, başka insanlar yaratmaya, kendi kendilerini yeniden üretmeye koyulurlar; bu, kadınla erkek arasındaki, ana babalarla çocuklar arasındaki ilişkidir; bu ailedir. (…) Yaşamı üretmek, işle kendi öz yaşamını olduğu kadar, döl vererek başkasının yaşamını üretmek, demek ki, artık bize çifte bir ilişki olarak görünür, bir yandan bir doğal ilişki olarak, öte yandan da bir toplumsal ilişki olarak.”

Engels de, Ailenin, Özel Mülkiyetin, Devletin Kökeni’nin 1884 baskısına Önsöz’ünde birbirine paralel ilerleyen “iki üretim süreci”nden söz eder:

“Maddeci kavrayışa göre tarihte belirleyici etken, son kertede yaşamın dolayımsız gereksinimlerinin üretimi ve yeniden üretimidir. Bu da çifte karakterdedir. Bir yanda varoluş araçlarının, yiyecek ve giysilerin, konutların, bunların üretimi için gerekli araçların üretimi, diğer yanda bizatihi insanların üretimi, türün üremesi. Belirli bir ülke ve belirli bir tarihsel dönemde yaşayan insanların toplumsal örgütlenişi üretimin her iki biçimince belirlenir: bir yanda emeğin, bir yandan da ailenin gelişkinlik evresi.”

Her iki alıntı da, aile (ya da kapitalist sistemde üretimin gerçekleştirildiği kamusal alandan ayrışmış olan “domestik alan”) ile üretim süreçleri arasındaki kopartılamaz bağa işaret ederek aileyi ekonomi-politik alanına dâhil edilmesinin yolunu açmaktadır. Kapitalizm koşullarında “varoluş için gerekli araçlar” “dışarıda”, atölyelerde, fabrikalarda üretilirken, yaşam ya da “varoluş için gerekli araçlar”ı üretecek olan güç, yani “işgücü” domestik alanda, hanede üretilmektedir. Bir başka deyişle (kamusal alanda gerçekleşen) üretim ile (özel alanda gerçekleşen) yeniden üretim, birbirinden yalıtlanamaz, kopartılamaz, ayrıştırılamaz, iç içe süreçlerdir.

Hiç kuşku yok ki yaşamın ya da işgücünün (yeniden-) üretimi, çocuk yapmayla sınırlı değildir. İşgücünün ertesi güne hazır hâle getirilmesi ve yenilenmesine yönelik tüm işleri kapsar: yemek, barınma, hijyen, dinlenme, eğitim, sağlık…

Çoğunlukla aile içinde kadınlar tarafından gerçekleştirilen bu işler, kapitalist sistemde son derece kritik bir işlev üstlenir. Nasıl mı?

Marx, bilindiği üzere işçinin mal ve hizmetleri üretebilme yetisi olarak işgücünün değerinin, toplumun işçiyi besleme, giydirme, barındırma için harcadığı ortalama emek süresiyle ölçüldüğünü belirtir. Bir başka deyişle işçinin aldığı ücret, onun ertesi gün çalışacak gücü sağlamak ve gelecek işçiler kuşağını oluşturacak çocuklarına bakmak için harcadığı zamanın parasal karşılığıdır. Ancak kapitalist, işçinin bu paranın karşılığı olacak kadar meta ya da hizmet ürettiğinde işi bırakmasına müsaade etmez. Örneğin bir işçi üç-dört saat çalışmayla kendisinin ve çocuklarının geçimini sağlayacak kadar değer ürettiğinde “paydos” edemez. İşgününü (sekiz saat ya da üzeri) tamamlamak zorundadır. Kapitalistin kârı ise o fazladan çalışılan emek süresinde yaratılan artık-değerde yatmaktadır.^[19]

İşin “sır”rı şuradadır ki, ücretlerin saptanmasında, işçinin gereksindiği ekmek, yağ, et, makarna, giysi, ev kirası, temizlik malzemesi, ısınma, ulaşım vb. giderlerin parasal karşılığı hesaplanırken, bunları tüketilebilir hâle getiren emek hesaba katılmaz. Oysa, çiğ kıyma, pişmemiş patates, bir paket katı yağ, bir kutu salça bu hâlleriyle tüketilemez. Ancak, işçi ücretinin belirlenmesinde bu malzemenin fiyatı dikkate alınırken, onlardan kıymalı patates yemeği üreten kişinin (ki bu çoğunlukla evin kadınıdır) harcadığı emek, dikkate alınmaz. Görünmeyen, karşılığı olmayan bu emek, işçi ücretlerinin daha da düşük tutulmasında başlıca etkendir. Bir başka deyişle, kapitalistin kârında dikkate alınmayan ev-içi (yeniden üretimci) emeğin önemli bir payı vardır.

Ne ki, bu görünmeyen, adı konmayan emek, ev içi emeğin ücretlendirilmesini talep edenlerin öne sürdüğü üzere, hepten karşılıksız değildir. Çünkü işçiye ödenen ücret, her ne kadar tekil/bireysel işçiye müteallikmiş gibi görünse de, onun ailesini de kapsayacak şekilde hesaplanmaktadır. “İşgücünün değeri,” diyor Marx, “yalnızca tekil yetişkin işçinin değil, ailesinin de yaşamını sürdürebilmesi için gerekli emek-süresi tarafından belirlenir.”^[20]

Bu saptama, özellikle sınai kapitalizmin şafağında kız çocukları ve kadınların yığınsal olarak günde 13-14 saat çalıştırıldıkları fabrikalara çekilmesinin yol açtığı toplumsal yıkımdan ürken burjuvazinin, gelecek işçi kuşakları güvence altına almak adına erkeğin evin ekmeğini kazandığı, kadının ise evde işçi koca ile (müstakbel işçi) çocukların bakımını sağladığı “ideal aile”yi tesis etmek üzere “aile ücreti”ni devreye sokmasıyla daha fazla ete-kemiğe bürünecektir:

“Bugün yok olmakta olan toplumsal cinsiyet düzeni,” diyor, Nancy Fraser, “sınai kapitalizm çağına dayanır ve onun kökenindeki toplumsal dünyayı yansıtır. Merkezinde aile ücreti kavramı yer almaktaydı. Bu dünyada insanların esas olarak erkeğin emek pazarındaki kazançlarından geçinen heteroseksüel, reisi erkek olan çekirdek aileler hâlinde örgütlenmesi bekleniyordu. Hanenin erkek reisine çocukları ve ücretsiz olarak ev işlerini gerçekleştiren eşi geçindirmeye yetecek bir aile ücreti ödenecekti. Tabii sayısız yaşam, bu örüntüyle bağdaşmamaktadır. Yine de (bu düzenleme – b.n.) uygun ailenin normatif görüntüsünü verir.”^[21]

Kadınların 20. yüzyıl ortalarından itibaren bir kez daha (ve bu kez daha kalifiye işler dâhil olmak üzere) yığınsal olarak işgücüne dâhil olması (dolayısıyla da “koca eline bakmaktan kurtulması”), kendileri de “çalışmayan eşlerine bakmak yükümlülüğünden kurtulan” erkeklerin ücretlerinde, dolayısıyla ücretlerin genel düzeyinde düşüşe yol açacaktı. Haneye en az iki ücretin girmesi gerektiği fikri 1970-80’li yıllardan itibaren Batı kapitalizminde kurumsallaştı. Ve “iki ücret”, her ikisinin de düşürülmesiyle vücut buldu. David Rey, bu durumu “40-50 yıl öncesinde haneye giren tek ücretle (erkeğinki) rahatça geçinebilirken, şimdi iki ücretin yetersiz kaldığından yakınan” yaşlı İspanyollarla örneklendiriyor.^[22]

Ancak, kapitalist sistem ve onun neoliberal versiyonu “iki ücretli” hanelerde ev işleri (yeniden üretim faaliyetleri)nin kim(ler) tarafından, nasıl gerçekleştirileceği sorusunun yanıtını açık bırakmaktadır. Pratikte, piyasalaştırılabildiği ölçüde (robot süpürgeler, tam otomatik, kurutmalı çamaşır-bulaşık makinaları, dondurulmuş hazır gıdalar, evlere yemek servisleri, göçmen/mülteci ev hizmetlileri, özel kreş ve yuvalar…) alım gücü yüksek (kadın) “müşteriler”i “güçlendirir”ken, milyonlarca emekçi kadın “çifte vardiya” yüküyle karşı karşıyadır – ve sistemin onlara önerebileceği bir şey yoktur… Çünkü toplu çamaşırhaneler, ucuz restoranlar, düşük bütçeli kreş ve yuvalar, ücretsiz temizlik servisleri vb. hizmetler aracılığıyla ev içi yeniden üretim faaliyetlerinin “toplumsallaştırılması” sistem açısından, sermayeyi desteklemeye yönlendirilecek kaynakların “israf edilmesi” anlamına gelir. Marketlerde son kullanma tarihi yaklaşan yiyeceklerin, ihraç fazlası narenciyenin, bol rekolte nedeniyle fiyatı düşen hububatın düşük fiyatlarla dar gelirlilere arz edilmek yerine çöpü boylaması ise, kapitalizm açısından “israf” değildir, oysa…

Peki, son dönemlerde yeniden ısıtıldığını gördüğümüz “ev işlerinin ücretlendirilmesi” talebi bu sorunu çözer mi?

Aslına bakarsanız, “ev işlerini/yeniden üretimi” ücretlendirirken bunu genel ücret düzeyini düşürmede bir manipülasyon aracı olarak kullanabildiği ölçüde, “ev kadınlarına ücret ödemek” kapitalistler için fazla sorun değildir.^[23] Ancak hane halkı için bu, haneye giren ücretin (artıyor gözükse de) sabit kalarak, hattâ zamanla (enflasyon nedeniyle) değer yitirerek yeniden dağıtıma (redistribution) tâbi tutulmasından öte bir önem taşımaz. Üstelik, ilk heveste aile bütçesine “ek gelir” olarak görülecek “ev işleri ücreti” kadınların kendi gereksinimlerinden çok, hanehalkı tüketiminde kullanılacaktır, çoğu kez. Dahası, kadınları (bu kez ücret karşılığında) yaptığı işlere -yemek pişirmek, bulaşık-çamaşır yıkamak, evi silip süpürmek vb.- daha fazla bağlayarak verili toplumsal cinsiyet işbölümünü pekiştirecektir. “İş tanımı”nın yapılması olanaksız olan “ev kadınlığı” bir “meslek” bir “işkolu” olarak tescil edilecek, üstelik de domestik alanlarında birbirinden tecrit hâldeki kadınlar tarafından gerçekleştirildikleri ölçüde örgütlenmesi son derece zor bir “işkolu.”

Toparlamam gerekirse:

– Kapitalist sistemde ev içinde, büyük bölümü kadınlar tarafından gerçekleştirilen işler, hanenin istihdam piyasasına sunduğu işgücünün yeniden üretilmesi sürecine katılan bir yeniden üretim faaliyetidir.

– Bu faaliyetler, kapitalist piyasada “doğal işbölümü”, “kadınlık görevleri” gibi başlıklar altında doğallaştırılarak görünmezleştirilir, ücretlerin saptanmasında dikkate alınmaz.

– Oysa bu “dikkate alınmayan” emek, kapitalistlerin kasasına her yıl trilyonlarca dolar akıtmaktadır.

– Yine de (çoğunlukla) kadınların yeniden üretimci emekleri tümüyle “karşılıksız” değildir. Onların geçimlerini sağlayacak gelir, kocalarının aldığı ücret içinde “gömülü”dür. Bir başka deyişle kadınlar, dışarıda bir işte çalışsınlar, çalışmasınlar, günde 4-5 saat “boğaz tokluğuna” kapitalist kârın kaynağının üretiminde çalışır.

– Erkeğin ücretine “gömülü” gelir, bir başka deyişle bağımlı bireylerin (eş, çocuklar, yaşlılar) nafakasını temin ediyor olma görüntüsü, toplumsal cinsiyet rollerine değgin kalıpların yeniden üretilmesine, eril üstünlüğün pekişmesine yol açar.

– Hâl böyle olmakla, ev içi emeğin ücretlendirilmesi talebi de, kadının ev köleliğini, “ücretli ev köleliği”ne dönüştürülmesi talebinden öte bir anlam taşıyamaz.

– Nihayet, ütopiklerden başlamak üzere sosyalistlerin, Marksistlerin 200 yıldan beridir öne süregeldikleri (ve Sovyet devriminin ilk yıllarında yürürlüğe koyma yolunda adımlar attıkları) düstur, yani “ev işlerinin, yeniden üretim faaliyetlerinin toplumsallaştırılması” günümüzde de milyonlarca (ücretli bir işte çalışsın çalışmasın) ev emekçisi kadın için tek geçerli çözüm olmayı sürdürüyor. Böyle bir düzenlemenin, bildiğimiz hâliyle “aile”yi derin dönüşümlere uğratacağı açıktır. Bu dönüşümlerin yönünü ve biçimini ise, Engels’in de belirttiği üzere, kapitalist sömürü ve ataerkil tahakkümden özgürleşerek yazgılarını kendi ellerine almış kadın ve erkekler belirleyecek…

13 Ocak 2025, Muğla.

* 2 Mart 2025 Gebze Sınıf Okulu’nda yapılan sunum.

^[2] Patrick Jenkin, Birinci Thatcher hükümetinde Sosyal Hizmetlerden sorumlu devlet bakanı.

^[3] Antoinette F. Konikow, “Women Workers Suffer Double Exploitation”, The Militant, c. IX sayı 22, 2 Haziran 1945, s.6, https://www.marxists.org/history/etol/newspape/atc/2762.html.

^[4] Cambridge Sözlüğü “sömürü”yü şu biçimlerde tanımlıyor: “1. Bir şeyin yarar sağlama amacıyla kullanımı; 2. Bir şey ya da kişiye, kendi yararı için hakkaniyetsiz davranmak; 3. Bir şeyin iş yaşamında kâr ya da ilerleme için kullanılması ya da geliştirilmesi; 4. Kendi yararı için başka insanlara hakkaniyetsiz davranılması.” (https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/exploitation).Sorun “hakkaniyetsizlik” olarak formüle edilince, örneğin düşük ücretlerle günde 12-13 saat sigortasız olarak çalıştırılan işçi “sömürü”ye tabi oluyor ama yasal süre içinde çalışıp toplu sözleşmeyle belirlenen ücretini alan işçi “sömürülmüş” olmuyor!

^[5] “İkinci vardiya/ second shift” terimi 1989 yılında sosyolog Arlie Hochschild tarafından kullanıma sokuldu.

^[6] “Çifte yük (çifte gün, ikinci vardiya ve çifte görev olarak da bilinir) para kazanmak için çalışan, ama aynı zamanda önemli miktarlarda ücretsiz ev-içi emekten de sorumlu olan kişilerin iş yükünü tanımlar. Bu görüngü Arlie Hochschild’in aynı adı taşıyan kitabından esinle İkinci Vardiya olarak da tanımlanır. Her iki partnerin de ücretli bir işte çalıştığı ailelerde kadınlar ev işlerinde ve çocuk yetiştirmek ve hasta aile bireylerinin bakımı gibi bakım işlerinde önemli miktarda daha fazla zaman harcar. Bu sonuç büyük ölçüde toplum tarafından süreç içinde benimsenmiş geleneksel toplumsal cinsiyet rolleri tarafından belirlenir. Emek piyasasının zorunlulukları da ücretsiz işin büyük bölümünü kimin yapacağının belirlenmesinde rol oynar.” (Wikipedia, “Double burden” https://en.wikipedia.org/wiki/Double_burden).

^[7]           Women at Work: Stepping on the Accelerator of Change, UNDP, https://www.undp.org/sites/g/files/ zskgke326/files/2024-06/pnud_brochure_participacion_laboral_eng_-_v6.pdf.

^[8]           Ay.

^[9]           Lise Vogel, “Domestic Labor Debate”, Historical-Critical Dictionary of Marxism, Konstantin Baehrens, Juha Koivisto ve Victor Strazzeri (der.) 11. Bölüm, 2023.

^[10]         Mariarosa Dalla Costa & Selma James, The Power of Women and the Subversion of the Community, Petroleuse Press, 1972.

^[11]         Alice Feng, Revisting the Domestic Labor Debate: Toward a Critique of Workerist Feminism. City University of New York (CUNY)Dissertations, Theses, and Capstone Projects CUNY Graduate Center, 9-2015.

^[12]         Jordan Kisner, “The Lockdown Showed How the Economy Exploits Women. She Already Knew”, The New York Times, 17 Şubat 2021, https://www.nytimes.com/2021/02/17/magazine/waged-housework.html.

^[13]         “Ev işleri için ücret talep ettiğimizi söylemek, ev işinin sermaye için para olduğunu, sermayenin yemek pişirmemizden, gülümsememizden para kazandığını açığa çıkartmaktır. Aynı zamanda bizim için diğerlerine göre daha kolay olduğundan değil, başka bir seçeneğimiz olmadığı için yıllar boyu yemek pişirdiğimizi, gülümsediğimizi gösterir. Fazla gülümsemekten suratlarımız deforme oldu.” (Sylvia Federici, https://www.nytimes.com/2021/02/17/magazine/waged-housework.html).

^[14]         Birleşmiş Milletler Türkiye, Sürdürülebilir Kalkınma Amacı 5.4. https://turkiye.un.org/tr/sdgs/5.

^[15]         Kadınlar tüm dünyada erkeklerin üç katı ücretsiz ev işi gerçekleştiriyorlar. 2016’da ActionAid kadınların ev işleri nedeniyle yaşamları boyunca erkeklerden dört yıl daha fazla çalıştıklarını hesapladı. Yine tüm dünyada kadınlar ücretsiz emeğin yüzde 75’ini gerçekleştiriyor ve erkeklerin bir saat 23 dakikasına karşı, günde ortalama 4 saat 25 dakika ev işi yapıyorlar (ActionAid, “Unpaid care and domestic work”, https://www.actionaid.org.uk/our-work/womens-economic-rights/unpaid-care-and-domestic-work).

^[16]         https://iwda.org.au/gender-equality-in-numbers/?gad_source=1&gclid =CjwKCAjw6c63BhAiEiwAF0EH1F yfGqqgB7dBMpZWIjUL_rnW4T5kcCodyK1f6-X6lOju5WFTZrohxxoClNgQAvD_BwE#section-BACK-TO-TOP-V2PVL5i421

^[17]         “Ni’met-i İslâm’da nafaka bâbında diyor ki: Taâmın dışarıdan tedâriki erkeğe ve dâhilde hazırlanması kadına aittir. Çünki bu işler zevceye diyâneten lâzımdır. Resûl-i ekrem efendimiz hazretleri, Hazret-i Ali ile Hazret-i Fâtıma radıyallahü teâlâ anhümâ arasında, geçinme işlerini taksim buyurup, hâricî işleri Hazret-i Ali’ye ve dâhilî işleri Hazret-i Fâtıma’ya ait kılmışlardı ki, Hazret-i Fâtıma üstelik bütün kadınların seyyidesidir…” (Ekrem Buğra Ekinci, https://www.ekrembugraekinci.com/question /?ID=557).

^[18]         Vladimir Lenin, Collected Works, C. 29: Mart-Ağustos 1919. Ve ekler: “Devrim, kadının mutfaktan çıkıp ülke yönetmesidir.” (V. İ. Lenin, Devlet ve İhtilal, çev: Kenan Somer, Bilim ve Sosyalizm Yay., 1989).

^[19]         Bkz. K. Marx, Kapital, c. 1, Bölüm 6.

^[20]         K. Marx, Kapital, c. 1, Bölüm 15.

^[21]         Nancy Fraser, “After the Family Wage. Gender Equity and the Welfare State”, Political Theory, c. 22, sayı 4, s. 591.

^[22]         David Rey, “Is housework an ‘unpaid’ job? False theoretical premise leads to reactionary position in practice.” 3 Aralık 2020, https://marxist.com/housework-domestic-labour.htm.

^[23]         Bkz. David Rey, agy.