Tarih, sınıf savaşımları tarihidir. Sınıf savaşımları sadece belirli bir andaki toplumsal çatışmayı ifade etmez, aynı zamanda tarihsel gelişmenin dayanağıdır. İdeolojilerse, sınıfların çıkarlarının özlü ifadeleridir. Dolayısıyla kadın hareketi içerisindeki ideolojik ayrımların nedenleri tarihe bakmadan tam olarak kavranamaz.

Feminizmin burjuva ideolojiyle ilişkisi tarihsel bir sonuçtur. Feminizmin bir hareket olarak açığa çıkışı burjuva devrimler sonucu olmuştur. Bu, tarihsel olarak son derece anlaşılırdır. Feminizm, iktidarı ele geçiren burjuvazinin kadınlarının, erkekleriyle eşitlik talebinin bir sonucu olarak açığa çıkmıştır. İktidarı ele geçirmiş bir sınıfın üyeleri olarak, önüne koyduğu ana çelişkisi, sınıf çelişkisi değil; cinsler arası çelişki olmuştur. Bu sebeple, burjuva kadınların oy hakkı talebi üzerinden şekillenen bu görüş, içinden çıktığı burjuva sınıfının çıkarlarıyla uyumlu olacak, burjuva ideolojinin bir parçası olacaktır. Oy hakkı mücadelesinin kendisi dahi bunu özetler niteliktedir. Aynı dönem işçi erkekler de oy hakkından mahrumdur; ancak burjuva kadınları eşitlik sorununu sınıflar arası değil, cinsler arası görmeye iten, ait olduğu ve benimsediği egemen sınıfın çıkarlarıdır. Dünyayı sınıflar üzerinden değil, cinsler üzerinden okumanın ardındaki tarihsel sebep budur. Ve buna bağlı olarak da bu hareketin talepleri, hiçbir zaman işçi kadınların çıkarlarıyla tam anlamıyla örtüşememiştir. Burjuva kadınlar için, kadın-erkek eşitliği eşit ayrıcalıkları ifade ederken, işçi kadınların payına düşense eşit sömürüdür.

1789 FRANSIZ DEVRİMİ’NDE KADIN HAREKETLERİ

Fransız Devrimi’nin ikili karakteri vardır. Devrim sürecinde, iki sınıfın -burjuvazinin ve işçi sınıfının- mücadelesi aynı anda gerçekleşmiş ve burjuva devrimin zaferiyle sonuçlanmıştır. Kadın hareketinin tarihindeki üç uzlaşmaz kampın kökenleri de Fransız Devrimi’ne dayanır. Bu unsurlar, soylu kadınlar, burjuva feministler ve işçi kadınlardı. Aristokrasinin ayrıcalıklarını paylaşan soylu kadınlar; bu süreçte eski rejimin destekçisiydiler ve pasif kaldılar.

İktidar hiyerarşisindeki değişimden etkilenen burjuva kadınların, devrimle birlikte ana çelişkisi sınıfının erkekleriyle eşit haklara sahip olmak mücadelesi olarak karşılık buldu. Burjuva kadınlar, eşit haklar talep ettikleri dilekçeler (cahiers) düzenliyorlar ve meclise sunuyorlardı. Bu dilekçeler oy hakkı, boşanmayla ilgili düzenlemeler, seçilme hakkı, eğitim düzeyinin iyileştirilmesi gibi talepleri içeriyordu. Burjuva feministler ilk kez bu dönemde tarih sahnesine çıkmıştı. Öncüleri Olympe de Gouges başta fanatik bir monarşistti, ancak kralın kaçışının ardından cumhuriyetçi olmuştu. Hem yasalar önünde hem de kamusal ve özel yaşamda kadınlar için eşit haklar talep ediyordu. İnsan Hakları Bildirgesi’nin erkekleri işaret etmesini eleştirerek bir Kadın Hakları Bildirgesi kaleme aldı. Burjuva feministler, burjuva devrimin sonuçları olarak çeşitli kazanımlar elde etmeyi başardılar; ancak bu kazanımlar işçi kadınların sorunlarını çözüme kavuşturmadığı gibi temsil de etmiyordu. Kadınlar, kısa bir süre sonra Napolyon yasalarıyla elde ettikleri bu kazanımları da kaybettiler. Ancak burjuva feministlerin bu dönemde kadın hareketine en büyük katkısı “Sosyal Çevre” örneğinin öncülüğünde onlarca kadın grubunun ve derneğin kurulmasını sağlaması olmuştu.

İşçi kadınlar, burjuva feministlerin savundukları haklara karşı değillerdi; ancak kadın haklarının kazanımının işçi haklarının tanınmasına bağlı olduğunu savunuyorlardı. İşsizlik, enflasyon, açlık gibi sorunlar boşanma, eğitim ve yasal statüden daha acil sorunlardı onlar için. 1788-1789 yılları arasında ortalama bir ücret alan bir işçi, maaşının %58’ini sadece ekmek için harcıyordu. 1789’daki kıtlık aylarında ise bu oran %88’e çıkmıştı. Ekmek ayaklanmalarının ardındaki kriz tablosu bu olduğu gibi, aynı zamanda bu durum; kitlelerin politik örgütlenmeler hakkındaki düşüncelerini de açlık ve kıtlık konusundaki tutumlarına göre şekillendiriyordu.

Devrimden önce gerçekleşen 300 küsur ayaklanmanın hepsinde kadınlar öndeydi. Kadınların bulunmadığı herhangi bir ekmek ayaklanmasından söz etmek imkânsızdı. 5 Ekim 1789’daki ünlü Versailles Sarayı yürüyüşüne tüm sınıflardan 6-7 bin kadın katılmıştı. Kadınların “Fırıncıyı, karısını ve çırağını bulalım”^[1] sloganlarıyla başlattığı yürüyüşü George Rudé şöyle anlatıyor:

“Ayaklanma, 5 Ekim sabahı Saint-Antoine ile merkezî pazar yerlerinde aynı anda başladı, her ikisinde de kadınlar ayaklanmanın temel unsuruydu. Gelen çeşitli ve çok sayıda habere göre, ayaklanmaya tüm sınıflardan kadınlar katılmıştı: Balıkçı karıları ve pazarcı kadınlar, faubourg’lu işçi kadınlar, şık giyimli burjuvalar ve ‘şapkalı kadınlar.’ Pazaryerlerinde eylem, Saint-Eustache ilçesinden yola çıkan ve davul çalarak ekmek kıtlığını protesto eden küçük bir kız tarafundan başlatıldı; sayıları hızla artan büyük bir kadın kalabalığını peşinden sürüklemişti… Akşamüstü Versailles’a varan yürüyüşçüler doğruca toplantı halindeki Meclis’e giderek, ürkmüş temsilcilerin yanına sıralara doluştular, eteklerinden sallanan av bıçakları ve kılıçlarıyla, dilekçelerinin kabul edilmesini beklediler.”

Ekimdeki kadın eylemlerinin asıl nedeni ekonomik taleplerdi; ancak burjuva partilerin yönlendirdiği ve Paris Ulusal Muhafız birliklerinin desteklediği ayaklanmalarla birleşti. 1789 sonu ve 1791 arasında ekonomi düzelir gibi oldu ve bunun üzerine ekmek eylemleri duruldu. Bu süreçte birçok işçi kadın, monarşiyi devirme hareketinin güçlenmesiyle politik bilinç ve deneyim kazanmış, politik grup ve derneklere üye olmuştu.

1791 sonuna doğru fiyatlar tekrar tırmandı, 1792’de Avusturya ve Prusya’yla başlayan savaşın etkisiyle şehre gelen erzakın -özellikle sütün- kesilmesiyle işçi kadınların öfkesi arttı. Yıl boyunca üye sayısı hızla artmış olan yerel kadın kulüplerinin (clup de femmes) girişimleri sayesinde fiyatlar donduruldu. 25 Şubat 1793’te işçiler eyleme geçti ve dükkânları basarak, dükkân sahiplerini yiyecekleri kendi belirledikleri fiyattan satmaya zorladılar. Burjuvazinin yağmacı olarak adlandırdığı bu işçilerin arasında çok sayıda kadın yer alıyordu -özellikle de sabun fiyatlarından şikâyetçi olan çamaşırcı kadınlar-. Kadınların bu konudaki eylemleri sürdü; aynı zamanda fiyat kontrolünün sağlanması için belediyeye delegeler gönderiyorlardı. Jakobenler, mülkiyetin tehdit altında olduğunu söyleyerek dükkâncıları hedef alan bu eylemleri eleştiriyorlardı. Jakobenlerin rolü, köylü ve işçi hareketlerini Fransa’nın savunulması adına kullanmak ve bu sayede devrimi, mülk sahibi burjuvazi adına koruyabilmekti.

Fransa’nın batı ve güneydoğusunda karşı devrimin yayılması, 1973’te İngiltere ve Hollanda ile de başlayan savaş, Jirondenlerin hizibinin Meclis’i etki altına alması, savaş yenilgileri ve halk hareketinin güç kazanması, Jakobenleri halk hareketine yakınlaşmaya zorluyordu. Bu süreçte kadınların çabaları sonuç verdi ve 4 Mayıs 1793’te ilk Azamî Fiyat Yasası çıktı. Ancak yasada boşluklar vardı ve fiilî olarak uygulanmıyordu; bunun üzerine dükkân basma eylemleri devam etti. Bu ayaklanmalar Paris’in rutini hâline gelmişti ve 4-5 Eylül 1793’teki eylemlerle doruk noktasına ulaşmıştı. İşçi hareketinin etki alanının güçlenmesi üzerine Jakobenler onlara yönelmeye başladı ve devrim sağa kaymaya başladı.

Hareketin asıl gücü halk komitelerinden geliyordu. Bu komitelerin içerisinde çok sayıda kadın komitesi de vardı ve bunların en önemlisi de Societe de Republicaines Revolutionnaires (Cuhuriyetçi Devrimciler Derneği) idi. Liderleri Claire Lecombe’du, 13 Mayıs 1793’te kurulmuştu ve halk hareketinin gelişiminde etkin bir rol oynamıştı. Societe, devrimin en aşırı sol kanadı olan enrageslere yakınlaşmıştı. Enrages liderleri yayınlarında Societe üyesi kadınları, halk hareketinin başına geçmeye davet ediyordu. Ancak Jirondenleri yenen ve kadınların desteğine ihtiyacı kalmayan Jakobenler, Societe’ye karşı propaganda yapmaya başlamıştı ve bu amaçla eylemlere karşı çıkan dükkâncı kadınları örgütlediler ve 28 Ekim’de 6 bin civarı dükkâncı kadın Societe’nin merkezini bastı. Kara propaganda farklı biçimlerde sürdü ve kulüpler yasadışı ilan edilerek kapatıldı. Jakoben liderler, Claire Lacombe ve arkadaşlarına sadece enrage oldukları için değil, aynı zamanda kadınlık rollerini reddederek ayaklanan kadınlar oldukları için de saldırıyorlar ve Olympe de Gouges gibi “yerini bilmeyen kadınlar”ın giyotinle sonuçlanan akıbetlerini onlara hatırlatıyorlardı. Öte yandan kadın derneklerine karşı başlattıkları bu saldırıyla asıl hedefleri tüm halk dernekleriydi ve 1794 Mayısı’nda tüm halk dernekleri kapatıldı, Azamî  Fiyat Yasası önce gevşetildi, nihayetinde de iptal edildi.

1795’te kadınların ekmek ayaklanmaları tekrar açığa çıktıysa da liderlikten ve kesin bir amaçtan yoksundu. Ulusal Muhafızlara karşı direniş gösteremediler. 20 Mayıs’ta halkın “Ya ekmek ya ölüm” yazan rozetler ve silahlarla gerçekleştirdiği kitlesel ayaklanma sert biçimde bastırıldı. Hükümet, 1789’dan beri ilk kez bir eylemi dağıtmak için silah kullanmıştı. Bu eylemin ardından Paris halkı bozguna uğradı ve 1830’a kadar etkili bir güç olarak tarih sahnesine çıkmadı. Parisli kadınlar bir tür ev hapsine mahkûm edildiler; kadınlara dönük sokağa çıkma yasağı ve beş kişiden fazla gruplar hâlinde bir araya gelme yasağı ilan edildi.

Jakoben dönemde kiliseden uzaklaşmış olan kadınlar, bu dönemde kiliseyle yakınlaştı. Bu eylemler, bu tarihten itibaren Fransa’da hareket içerisinde kadınlara dönük önyargıların zeminini oluşturacaktı. Olwen Hufton, 1795’te açığa çıkan bu eğilimi, dönemin sıkıntıları, açlık, kıtlık, hastalık ve ölümlerin bilhassa kadınların üzerindeki ağır etkilerine ve halk hareketinin yenilgisinin yarattığı başarısızlık ve çaresizlik duygularıyla ilişkilendirmiş, bunun politik bir kayma olmadığını vurgulamıştır. İşçi kadınlara ihanet eden burjuvazi, ayaklanmalara öncülük eden işçi kadınları gericiliğin ana unsuru hâline getirmeye çabaladı ve bu çabaları karşılık buldu.

Fransız Devrimi’nde kadın hareketlerinin bize gösterdiği, kadınların devrimin hemen tüm süreçlerinde tekrar tekrar ve erkeklerden daha dirençli şekilde direnişe geçtiğidir. Ve kadınlar Fransız Devrimi’nin lokomotif güçlerinden olmuştur. Feminizmin kökleri ve işçi kadınlar ile feministler arasında açığa çıkan sınıfsal kökenli çıkar çatışmalarına bağlı ideolojik tartışmalar bu dönemden itibaren başlamıştır. İşçi kadınlar ile burjuva feministler arasındaki taleplerin farklılığının sınıfsal çıkarlara bağlı olduğu bu dönemde dahi apaçıktır. Elbette tarihsel koşulları içerisinde burjuva feministlerin başlattığı hareketin ilerici niteliği vardır; tıpkı burjuva devrimlerin tarihsel gelişim içindeki anlamı gibi. Burada ana tarihsel tartışma, feminizmin işçi kadınların kurtuluş mücadelesini temsil etmesinin ideolojik olanaksızlığıdır. 1871 Paris Komünü’nde de yıkıcı şekilde açığa çıkacak olan, kadın düşmanlığı, işçi kadınlara güvensizlik ve anti-feminizmin kökenleri bu dönemde burjuvazinin işçi kadınları mahkûm etmeye çalıştığı gericiliğin bir yansımasıdır. Bu dönemde açığa çıkan ekmek ayaklanmaları, tarih boyunca örneklerini göreceğimiz -ve yine kadınların önde olduğu- örnek bir eylem biçimi olmuş ve kadınların militanlığına dair yeni ve güçlü bir algı yaratmıştır.

1871 PARİS KOMÜNÜ’NDE KADINLAR

İşçi kadınların savaşım tarihinin en önemlilerinden birisi Paris Komünü’dür. 1848’te yine Paris’te başlayan ve 1848 devrimlerini yaratan süreçler ve etkileri Fransa halk hareketlerini dolayısıyla işçi kadınları yeniden hareketlendirmişti.

1870 yazı, Almanya’yla başlayan savaşın yıkımıyla geçmişti. Fransız ordusu 3 Eylül’de Sedan’da kuşatılmış ve III. Napolyon Prusyalılara tutsak düşmüştü. Yeni bir cumhuriyet ilan edildi ve 28 Ocak 1871’de imzalanan mütarekenin ardından yeni bir Ulusal Meclis oluşturmak için seçimler yapıldı. Seçimler monarşist sağın ezici üstünlüğüyle sonuçlandı ve hükümetin başına Adolphe Thiers geçti. Eylülden ocaktaki mütarekeye kadar süren 4 aylık Prusya kuşatması Paris halkını radikalleştirmişti. Bununla birlikte ciddi bir ekonomik çöküş ve sert bir kış yaşanıyordu; açlık, kıtlık ve işsizlik ciddi bir sorun olarak ortaya çıkmıştı. Şubatta ekmek ayaklanmaları başladı. Başlangıçta Paris’teki ayaklanmalarla baş etme yolunu, halkı düşman ordularına ezdirerek bulmaya çalışan ancak otoritesi sarsılan Thiers, 18 Mart 1871 günü, Paris’i kontrol altına almak için birliklerini Ulusal Muhafızlara ait topları ele geçirmek üzere Paris’e yönlendirdi. Ve bu saldırıya karşı gelişen yanıt, Paris Komünü’nü doğurdu. Saldırı püskürtüldü, sağın temsilcileri şehirden kaçtı ve işçiler Paris Komünü’nü kurdu.

Daha Komün’ün ilk günü, kadınlar Thiers’in birliklerinin etkisiz hâle getirilmesinde önemli rol oynadılar. Kadınların oluşturduğu kalabalıklar, askerlerin etrafını sarıyor, atları durduruyor, dizginleri kesiyor ve askerleri ateş etmemeleri yönünde ikna ediyorlardı. Kadınların Komün’de oynadığı rol ve yarattığı korku, gerici yazarların şu tanıklıklarında görülmektedir:

“Zayıf cins, bu acınası günlerde utanç verici biçimde davrandı. Komün’e katılanlar -ki böyleleri çoktu- tek bir amaca sahipti: erkeklerin kusurlarını abartarak kendilerini onlardan üstün göstermek… Her yerdeydiler, cıyak cıyak sesleriyle bağırdılar, çağırdılar, kışkırttılar… centilmenin tersizi, centilmenin gömlekçisi, çocuklarının öğretmeni… her türden hizmetçiler. Bu kadınların, bu yoksullarevi kaçkınlarının Jeanne d’Arc’a öykünmeleri ve kendilerini onunla kıyaslamaları son derece komikti… Komün’ün son günlerinde bu şirret cadalozlar barikatlarda erkeklerden daha uzun süre direndiler.”

Proudhonculuk sorunu

Kadınlara dair bu gerici düşünceler bu dönemde yalnızca sağın liderleri arasında sirayet etmemişti. İşçi sınıfı içinde de egemen olan kadınlarla ilgili gerici düşüncelerin kökeni Proudhon’un küçük burjuva radikalizmiyle bağdaşıktı. Sınıf işbirliğini sınıf mücadelesine yeğ gören Proudhon’un kadınlarla ilgili düşünceleri de küçük burjuva dünya görüşüyle uyumluydu.

Proudhon’a göre “kadın erkeğe kıyasla üçte iki oranda fiziksel olarak daha güçsüzdü ve buna bağlı olarak potansiyelleri ve öğrenme becerisi de kısıtlıydı; kadının fiziksel güçsüzlüğü, cinsel ilişkide pasif olması, doğal zayıflığının bir kanıtıydı; bedeni çocuk doğurmak üzere yaratılmış ve beyninin görece küçüklüğü entelektüel yetersizliğinin kanıtıydı; dehâ sadece erkeklere özgü bir nitelikti ve kadınlar ve çocuklar dehâya sahip değildi; kadının varlığı yaşam boyu erkeğin fedakârlığına bağlıydı ve kadınlara uygun iki meslek vardı: ev kadınlığı ve fahişelik…” Proudhon’a göre “doğa kadını sadece bir yeniden üretim aracı olarak seçmişti.” Ve Proudhon kendi de tanıklık ettiği Fransız isyan tarihine rağmen, “Erkek eylem, kadın cazibedir” diyebilme gafletinde bulunmuştu.

Parisli emekçilerin %42’si sanayide; ancak bunların büyük bölümü de 10 işçiden az işçi çalıştıran küçük atölyelerde çalışıyordu. Erkek işçilerin kadınlara bakışı, küçük işletmelerin dar ufkuyla sınırlı kaldı ve bu bakış, Proudhon’un fikirlerinden ve Fransız Devrimi’nden kalma “anti-feminist” gelenekten besleniyordu. Proudhon’un fikirleriyse hem bu tablonun nedeni hem de sonucuydu, tıpkı kooperatifçilikle ilgili fikirleri gibi, kadınlara dair bakışı da küçük burjuva radikalizminin bir yansımasıydı.

Proudhon’un fikri etkisi Fransa işçi sınıfı içerisinde azımsanamayacak ölçüdeydi, bu durum kadınlarla ilgili tutumlara da aynı etkiyle yansıyordu. Örneğin; 1864’te I. Enternasyonal’de kadınların üyeliğinin de kabul edilmesi onaylanmış; ancak Fransız delegasyonu bu karar için karşı oy kullanmıştı. Aynı zamanda kadınların çalışmasına da son verilmesini istemişlerdi.

Ancak 1871’de, I. Enternasyonal’in Fransız bölümünün kadın üyelerinin örgütü, nisan ayında Komün’ün en önemli kadın örgütlerinden biri olan Paris’i Savunma ve Yaralılara Yardım için Kadınlar Birliği’ni (Union des Femmes) kurdu. Marx’la ilişkileri iyi olan, Rusya’dan kaçan Elizabeth Dimitrieff tarafından kurulmuştu ve merkez komitesi tüm meslekleri temsil ediyordu. 11 Nisan’da yayınladığı bildiriyle sosyalist ve enternasyonalist niteliğini açıklamıştı. Dimitrieff sosyalist üretim için terk edilmiş işletmelere el koyulması ve kooperatif üretime geçilmesini savunuyordu. Birlikteki kadınlar, yaralılara yardım, Komün’ün savunulması, eğitim reformunun planlanması, seyyar mutfaklar, kızların okuması, kilise baskısından çıkarılması, fabrikalarda gündüz kreşleri kurulması gibi birçok görevde yer aldı ve örgütledi.

Kadınların çoğunun fahişelere karşı düşmanca bir tutumu vardı; ancak Komün içerisinde farklı tutum sergileyen çok sayıda kadın da vardı. Komün için savaşmak istediğini açıklayan fahişelerin sayısı da azımsanacak ölçüde değildi. Bazıları, Komün’ün fahişelerden oluşan özel bir tabur kurmasını öneriyordu. Komün’ün kadın liderlerinden Louise Michel, fahişeleri ahlâksızlıkla suçlayanlara karşı çıktı ve onları Birlik’in bir kadınlar komitesine yönlendirdi. Komün’de aynı zamanda yeni bir cinsel ahlâk tartışması açığa çıkıyor, evlilik kurumu tartışılıyor, meşru-gayrimeşru çocuk ayrımı da ortadan kaldırılıyordu.

Komün üyelerinin de çoğunluğu Proudhon taraftarıydı. Aynı zamanda Fransız Devrimi’nden kalma anti-feminist cumhuriyetçi geleneğin ve Proudhonculuğun bir sonucu olarak kadınlara politik açıdan güvensizlik sürüyordu ve Komün, kadınlara oy hakkı vermeyi düşünmedi bile. Ancak kadınlar Komün’ü savunmak için son ana kadar olağanüstü şekilde direndi ve barikatlarda ya da mahkemelerde -1051 kadın- yargılanarak öldürüldü. Kadınlar askerleri öldürmekle suçlandıkları mahkemelerde bile “Tanrı beni daha fazlasını öldürmediğim için cezalandırsın” diyerek ya da Louis Michel gibi “Komün’ün kurucularından biri olmakla onurlandırıldım” diyerek ölüme gittiler.

Ve yine Fransız Devrimi’ndeki akıbetine benzer şekilde kadınlar, karşı-devrimciler tarafından şeytanlaştırıldı ve Versailles’ın gerçekleştirdiği bombalamalardan kaynaklı çıkan yangınların dahi kadınların kundakçılığıyla açıklanmaya çalışıldığı bir toplu histeri açığa çıktı. Sokaklarda adeta bir cadı avı vardı, kadınlar potansiyel kundakçı olmakla suçlanıp linç ediliyorlardı.

Komün düştüğünde gazeteler “Versailles’lı neşeli ve zarif bayanların en büyük eğlencesinin cesetler arasında zevkli bir gezi yapmak, şemsiyelerinin ucuyla cesetleri örten örtüleri kaldırıp ölünün yüz ifadesinde kahramanca bir ölümün işaretlerini bulmaktan haz duymak” olduğunu yazmıştı. Bu çarpıcı tablo, kadınların ancak sınıf birliği ve sınıf mücadelesi içerisinde eşitlenebileceğini bir kez daha yüze vuruyordu.

Komün’de de yine kadınlar, hem direnişin başlangıcında hem de Komün’ün savunulmasında canla başla savaşmıştır. Burjuva eğilimler ve küçük burjuva radikalizmi kadınların kazanımlarının da önünü kesmekte etken rol oynamıştır. Komün’ün yenilgisinin de, kadınları örgütlemekte yeterince başarılı olamayışının da kökeninde bu vardır. Bu bağlamlarıyla Komün, aynı zamanda Marksizmin ve işçi sınıfının iktidarının gerekliliğini daha net şekilde ortaya koymuştur. Komün’ün bir çelişkisi olarak; tıpkı Fransız Devrimi’nde olduğu gibi, kadınlar başlangıcında lokomotifi oldukları ve canla başla savundukları bir devrimin içinde, bir anlamda yok sayılmış, talepleri yeterince karşılık bulmamıştır.

20. yüzyılın başlarında Fransa’da sendikal hareketin genel zayıflığına paralel olarak kadın işçilerin örgütlülüğü de zayıftı. Fransa’ya ideolojik ve örgütsel dağınıklık hâkim olmuştu. 1905’te II. Enternasyonal, Fransa’daki tüm sosyalist parti ve grupları birleştirmeye çalıştı (SFIO – Birleşik Sosyalist Parti) ancak bu parti reformist bir çizgideydi. Kadın düşmanı gelenek sürdü; bunun sonucu olarak kadınlar yalnızca kadınlardan oluşan sendikalarda örgütlenmeye yönelmişti. Partiler arası hizipler, kadınlar arası örgütlenmeleri iyice engelliyordu ve dağılmasına sebebiyet veriyordu. Proudhon’un fikirleri etkisini sürdürüyordu. Ekim 1876’da Birinci Fransız İşçi Kongresi toplandığında gündemin ilk maddesi “kadın işçi sorunu”ydu ve kadınların fabrikalarda çalışmasının “ahlâkî değerlerin, işçilerin gerçek dininin tahribi” anlamına geldiğine karar verildi. Şubat 1878’deki İkinci Fransız İşçi Kongresinde aynı kararlar alınmış ve kadının “ev kadınlığı”na vurgu yapılmıştı. Sendikalar Ulusal Federasyonu – CGT kurulduktan sonra dahi 1898’deki kongresinde “kadınlar, erkeklerin bakımını üstlenmek zorundadır” ilkesi onaylandı ve CGT ancak 1935’te tam eşitlik ilkesini benimsedi.

ALMANYA’DA SOSYALİST KADIN HAREKETİ

Komün’ün yenilgisinden sonra uluslararası işçi hareketinin merkezi Almanya’ya kaymıştı. I. Dünya Savaşı’na kadar Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) uluslararası sosyalist hareketin başlıca gücü ve Alman işçi hareketinin öncüsüydü. Almanya’da kapitalizmin hızla gelişmesi ve işçilerin yaşam koşullarının artması, partinin içerisinde pasif tutumlar açığa çıkmasına, yönetimindeki sendikalar ve yöneticilerinin bürokratlaşmasına ve savrulmalara neden olmuştu. SPD içerisinde bir süre Marksizm ve reformizm aynı anda ilerlemişti. 1905 Rus Devrimi sonrası açığa çıkan tartışmalarda bu karmaşa daha net gözlemlenebiliyordu. Genel grevi sosyalist devrimin silahı olarak kullanma perspektifi 1905’teki SPD kongresinde desteklenmiş; ancak bir yıl sonra sendika liderlerinin ısrarı üzerine kaldırılmıştı. Babel ve Kautsky gibi parti liderleri reformcu bir çizgiye geçerken, Rosa Luxemburg reformizme şiddetle karşı çıkıyordu. SPD içinde Kautsky’ye karşı çıkanların Rosa Luxemburg etrafında oluşturduğu küçük bir grup açığa çıktı; ancak bağımsız bir örgüt olarak eyleme geçmediler, SPD içinde bir eğilim olarak kaldılar. Nihayetinde SPD içerisinde üç eğilim gözlemlenmekteydi: Bernstein çevresindeki aşırı sağ revizyonist kanat, Rosa Luxemburg çevresindeki aşırı sol kanat, Babel ve Kautsky çevresindeki merkez.

Clara Zetkin ve feministlerle işbirliği tartışmaları

SPD’nin kadınların örgütlenmesi alanında elde ettiği çokça kazanımdan ilki, kadın işçilerin sendikalarda örgütlenmesidir. Halberstadt Kongresinde işkolu düzeyindeki sendikalara karma sendikalara dönüşme emri verildi. 1890 sonrası, hareketin politik ve sendikal alanlarında kadın sorunlarıyla ilgilenecek komiteler oluşturdular.

Almanya’da sosyalist kadın hareketi, Clara Zetkin’le özdeşleşmiştir. Zetkin, kadınlarla erkekleri birleştiren bir sendikanın gerekliliğini vurgulamış ve mücadelesinin ana eksenini de bu oluşturmuştur. Bununla birlikte mücadelesinde ikinci önemli nokta, burjuva feministlere karşı tutumundaki keskinliktir. Zetkin’e göre kadınları sosyalist harekete katmak isteyen biri, feminizme karşı olmalıdır. Zetkin:

“Tek başına ‘kadın hareketi’ diye bir şey yoktur… Bir kadın hareketi sadece tarihsel gelişim bağlamında var olur… Bu yüzden burjuva ve işçi sınıfı kadın hareketleri oluşmuştur ve işçi kadın hareketi, burjuva bir toplumda Sosyal Demokrasi’nin yaptığından farklı hiçbir şey yapamaz (…) Sonuç olarak, işçi kadının kurtuluş mücadelesi -tıpkı burjuva kadınınki gibi- kendi sınıfının erkeğine karşı bir mücadele olamaz… Onun mücadelesinin amacına ulaşması erkeğe karşı özgür rekabet olanağını elde etmesi değil, işçi sınıfının politik iktidara ulaşması anlamına gelir. İşçi kadın, kendi sınıfının erkekleriyle el ele kapitalist topluma karşı savaşır.” der.

Bu süreçte radikal feministler de sendikal faaliyetlere katılmışlardı. İşkollarına göre ayrı kadın örgütlenmeleri oluşturuyorlardı. Ev hizmetçilerini de örgütlemişlerdi. Alman İşçi Kadın Gazetesi adlı bir yayın çıkarıyorlardı ve işçi kadınlar için konferanslar düzenlediler. Sendikal çalışmanın dışında serbest aşk tartışmaları, doğum kontrolü ve kürtaj kampanyaları öne çıkan faaliyet alanlarıydı. SPD’nin Bernstein çevresindeki revizyonist kanadı radikal feministlerle işbirliği yapıyor, ortak yayın çıkarıyordu.

Radikal feministlerin kitlesel örgütlenme sağlayabilecek eylem biçimleri ve kazanımları olsa da Zetkin, radikal feministlerle eylem ittifakına karşıydı. Bunun sosyalist politikanın keskin hatlarını körelteceğini düşünüyordu. Radikal feministlerin Dernekler Yasası’nın kaldırılması üzerine yürüttüğü kitlesel kampanya sırasında, radikal feministlerle bir SPD üyesi tarafından kaleme alınan dilekçe, SPD’nin ana yayın organında (Vorwarts) yayınlanmış ve desteklenmişti. Zetkin de dilekçeyi kendi yayın organı olan Gleichheit’ta yayınlayarak “biz, işçi sınıfının sınıf bilincine sahip her üyesine bu dilekçeye kesinlikle karşı çıkmak gerektiğini hatırlatırız” diye not düşmüştü. Bu, Zetkin’le, radikal feministlerle işbirliğini destekleme eğiliminde olan Liebknecht arasında sert bir polemik doğurmuştu.

Zetkin’in sosyalist kadınlar üzerinde uluslararası bir etkisi vardı. 1907’de Stuttgart’ta düzenlenen, 15 ülkeden gelen 59 kadının katıldığı I. Uluslararası Sosyalist Kadınlar Kongresinin toplanmasına öncülük etti. Burjuva feministlere karşı fikirlerinde güçlü destekçilerinden biri de Alexandra Kollontay idi. Kongrede “sosyalist kadınlar, burjuva feministlerle ortak hareket etmemeli, sosyalist erkeklerle omuz omuza mücadele etmeli” ilkeleri benimsendi. Zetkin, Uluslararası Sosyalist Kadınlar örgütünün sekreteri seçilirken, Gleichheit da merkezî yayın organı kabul edildi. 1910 yılında Kopenhag’da yapılan II. Uluslararası Sosyalist Kadınlar Kongresi’nde ise genel oy hakkı talebi tekrar onaylandı ve ABD’li sosyalist kadınların 8 Mart 1908’deki gösterisine atıfta bulunarak 8 Mart Uluslararası Kadınlar Günü olarak kabul edildi.

Savaş sonrası baskınlaşan sağ eğilimler

SPD içinde baskın olan sağ eğilim, I. Dünya Savaşı ile birlikte daha belirgin hâle geldi. Savaşın başlamasından birkaç gün sonra Zetkin, Gleichheit’ta “İşçi Kadınlar Hazırlanın!” başlıklı savaş karşıtı ve devrim çağrısı yapan bir makale yayınladı. Ancak SPD’de parti liderlerinin çoğu adeta bir gecede enternasyonalizmden vazgeçmiş ve vatanperverlikle donanmıştı ve savaşa destek veriyordu. Almanya kadın hareketinin genelinde de durum benzerdi ve savaş karşıtı mücadelelerinde Zetkin ve Luxemburg yalnız kalmıştı. Az sayıda kadın Zetkin ve Luxemburg’la birlikte önce Bağımsız Sosyal Demokrat Parti’ye, ardından Rosa Luxemburg tarafından kurulan Alman Komünist Partisi’ne yöneldi. SPD’li kadınlar milliyetçi bir çizgiye kaydı ve burjuva feministlerle yakınlaştılar. Savaş sonrası politikalar en çok kadınlar için yakıcıydı: kadınların işten çıkarılmasını buyuran kararnameler, savaşın yarattığı ölümlerin ardından kadınları çocuk doğurmaya ve çocuk bakımından sorumlu olarak evlere çekilmeye zorlayan politikalar… SPDli kadın liderler, bu “önlemlerin” gerekli olduğunu savundular. Bu süreçte feminist hareket de aşırı sağcıların eline geçti ve son derece ırkçı bir biçime büründü.

Bu dönem, bize bazı tarihsel tartışmaları açmıştır. Bunlardan ilki, kadın hareketinin sendikalarda örgütlenmesi gerekliliği ve sendikal örgütlenmelerde kadın sendikaları ya da karma sendikalar içerisinde mücadele etme tartışmasını gündeme getirmesidir. Bir diğer önemli tartışma, burjuva feministlerle işbirliği konusu ve özellikle kadın işçilerin örgütlenmesi faaliyetlerinde burjuva feministlerle işbirliğinin sağ eğilimleri açığa çıkaracağı fikridir. Bunlarla birlikte, yine aynı dönem, savaş politikalarının işçi hareketi ve dahi sosyalist hareket üzerinde milliyetçiliği körüklemesi ve sağa kayışı hızlandırması dikkat çekicidir. Bu durum, sadece Almanya’da açığa çıkmamıştır. Ancak birkaç yıl sonra, tıpkı Zetkin’in çağrısında olduğu gibi Rusya’da işçi sınıfı, savaşa devrimle yanıt verecektir.

19. YÜZYILDA ABD’DE KADIN HAREKETLERİ

Şu ana kadar, Fransa ve Almanya’da burjuva devrimler sonrası açığa çıkan kadın hareketlerinden ve bu hareketlerin burjuva devrimlerle bağlantılı sınıfsal sebeplerle kadın hareketi içerisinde iki uzlaşmaz kampı açığa çıkardığından bahsettik. Şimdi de yine kadın hareketi içerisinde iki ana perspektifin keskin şekilde açığa çıktığı ABD’ye bakalım.

Amerikan feminizmi Avrupa’dakinden farklı olarak, köleliğin kaldırılması hareketi içinden doğmuştu. Hareketin fikri öncüsü Elizabeth Cady Staton, örgütleyici lideri de Susan B. Anthony’di. Feminizmin bir hareket olarak ilk toplantısı 14-15 Temmuz 1848’de gerçekleşen Seneca Falls Kongresiydi. Kongrenin amaçları Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi’yle çok uyumluydu ve ülkedeki kadınların görevini “kutsal seçme haklarını güvence altına almak” olarak tanımlıyordu.

Burjuva feministler içerisinde ırkçı kopuşlar

1866’da, Amerikan İç Savaşı sonrası, kadın hareketi ile köleliğin kaldırılması hareketi arasında bölünme yaşandı. Siyah erkeklere oy hakkı tanınırken, kadınların oy hakkına sahip olmaması, hareket içerisindeki ırkçı eğilimleri açığa çıkarmış; Staton ve Anthony bu karara “Kadınlar yerine negrolara oy hakkı verilmesini talep edeceğime sağ kolumu keserim daha iyi” vb. ağır ırkçı söylemlerle karşı çıkarak ve “sağ koluyla” bağını kuvvetlendirerek “beyaz burjuva kadınların, sambolar, Afrikalı, Çinli ya da bütün diğer cahil yabancılara üstünlüğünü” vurguladılar.

Bu ateşli çıkışlara karşın, 19. yüzyıl sonlarında kadın hareketi ve oy hakkı mücadelesi daha uysal ve tutucu bir hâle gelmişti. Irkçı, göçmen karşıtı, işçi karşıtı söylemleri de kitlesel karşılık buluyordu. Burjuva kadınların, oy hakkı dışında tüm konularda erkekleriyle aynı görüşleri paylaşmasının yanı sıra, sağa kayışı güçlendiren diğer faktörler; 1877’deki Büyük Demiryolu Grevi gibi eylemler düzenleyen militan işçi sınıfının varlığının burjuvazi üzerinde yarattığı korku, kadın hareketinin güneye yayılması ve ırkçı güneyli burjuvaziyle iç içeliğiydi.

İşçi kadın örgütleri ve kitlesel grevler

İşçi kadınlarsa bu hareketin dışında kaldılar. ABD’de bu dönemlerde emek hareketi; siyah-beyaz/kadın-erkek tüm işçileri kapsayan sendikalar dönemi, ardından sadece beyaz erkek ve nitelikli işçileri kapsayan sendikalar dönemi, devrimci nitelikler taşıyan örgütsüz işçi ayaklanmaları ve kitlesel geri çekilme döngüsüyle ilerliyordu. Göçmen dalgalarının merkezîleşmeyi engellemesi sendikalaşmayı zorlaştıran etkenlerdendi. Ancak işçi hareketi, kadınların da öne çıktığı etkili grevler açığa çıkarıyordu. 15 Eylül 1845’te Batı Pensilvanya’da çalışma gününü 6 güne, çalışma saatlerini 15 saatten 10 saate düşürmek için iplik fabrikası işçisi 1500 kadının grevi, bunların en önemlilerindendir. Grev sonuçsuz kalsa da 1866’da Ulusal Emek Birliği’nin kurulmasına yol açtı. Bu birlik, kadınlar ve erkeklerin eşit ücret talebini ilk ortaya atan örgütlerden biri olmuştu dünyada ve yönetim kadrolarını kadınlara ve siyahlara açmıştı. 1873’te dağılmasının ardından, mücadeleyi, kökeni 1869’da kurulmuş bir gizli kardeşlik derneği olan Emek Şövalyeleri devraldı ve hızla büyüdü. Güneyde siyahileri örgütlemek için yoğun çalıştılar. Karma kitlesel sokak eylemleri yaptılar, siyahi liderlerini konuşmacı yaparak ırkçılığa dair önyargı duvarlarını aştılar. Üye sayılarının en yüksek olduğu dönem kadınların oranı %8-9 idi. ABD kadın hareketinin en önemli ve militan figürlerinden, maden grevleri başta olmak üzere onlarca grev örgütleyen ve hemen hepsinde tutuklanan Mother Jones bu hareketin içinden çıkmıştı. Yirmi yıl ceza yediği bir tutuklamadan sonra işçilerin tepkileri sonucu Virginia valisinin kendisini serbest bırakmak zorunda kalması, Mother Jones’un işçi hareketi üzerindeki etkisini oldukça iyi anlatır.

Emek Şövalyeleri, salt işçi örgütü değildi, içerisine işverenleri de dâhil etmişti. Bu üyeler zamanla kongrede politik üstünlük sağlamaya başladılar ve mücadele, grevler yerine üretici kooperatifler örgütleme hattına kaydı. Emek Şövalyesi işçiler işten atıldı; ancak liderler buna karşı mücadele etmediler. Üye sayısı oldukça düştü.

Oluşan boşluğu 1881’de kurulan Amerikan Emek Federasyonu (AFL) doldurdu; ancak kadınları, niteliksiz işçileri ve siyahileri dışarıda bırakarak. AFL kısa sürede, rüşvet, grev kırıcılık, tekellere katılmayan rakip firmalara karşı para karşılığında greve çıkma gibi her türlü yolsuzluğun döndüğü bir örgüt hâline geldi ve özetle ABD’nin klasik mafya sendikacılığının temellerini attı.

1905 Rus Devrimi’nin etkisi ve AFL’den dışlanan işçilerin uyanışıyla devrimci genel grev silahını kullanacak tek bir büyük sendika ihtiyacının karşılığı olarak, önde gelen üyelerinin tamamı Sosyalist Parti’nin (SPA) sol kanadından, lideri “Koca Bill” Haywood ve kurucuları arasında Mother Jones olan Dünya İşçi Birliği – IWW (Wooblies) kuruldu. Güneyin en ırkçı bölgelerinde dahi siyahileri örgütlemişti; doğuda niteliksiz veya yarı nitelikli işçiler içinde kadınlar çoğunluktaydı. 13 ayrı dilde yayınladıkları yayınlarında kadın işçilerin etkinliklerine özel önem verdiler. Kadın liderlerinden Elizabeth Gurley Flynn “IWW’nin Kadınlara Çağrısı” başlıklı makalesinde:

“Toplum bizi sınıf çıkarlarına göre etkiler, cinsiyete göre değil. Cinsiyet farklılıkları bizi ekonomik farklılıklardan daha az etkiler ve etkileyecektir. IWW işçi kadınlara ya da işçi karılarına sesleniyor. Feminist dayanışma için hiçbir temel, doğada ‘cinsler arasındaki çatışma’ için hiçbir kanıt, sadece kadınlar arasında bir dayanışmayı olanaklı -ya da arzu edilir- görmüyoruz… Salondaki kraliçe ile mutfaktaki hizmetçiyi birleştiren hiçbir ortak çıkar yoktur; bir büyük mağaza sahibinin karısı sadece vücudunu satarak haftada 5 dolar ücretle bir tezgâhtarlık bulan 17 yaşındaki kız için hiçbir kardeşçe ilgi duymaz. Kadınların kardeşliği, tıpkı erkeklerin kardeşliği gibi boş bir yalandır. Bütün bu kendini beğenmişliğin, ikiyüzlülüğün ve hastalıklı duygusallığın ardında sınıf savaşının ürkütücü gölgesi seçilir” demiştir.

IWW ile birlikte örgütlenen Nisan 1907’deki New Orleans grevi tarihte fahişelerin bir sendika tarafından greve çıktığı ilk örnekti. 1912’de ocak ve mart ayları arasında örgütlenen ve zaferle sonuçlanan meşhur “Ekmek ve Gül” Lawrence tekstil işçilerinin grevi en öne çıkan grevlerindendi. Ancak grevin zaferle sonuçlanmasının ardından üye sayısı düşmüştü. Birliğin grev zamanları kitleselliği artan; ancak sonrasında düşen bir döngüsü vardı. Mevsimlik işçiler arasında kalıcı bir sendika kurmak da güçtü; IWW bir devrimci örgüt gibi işliyor, kitlesel bir güç hâline gelemiyordu. Flynn bunu “çoğumuz harika ajitatörlerdik; ancak kötü örgütçülerdik” diyerek açıklıyordu.

Öte yandan Sosyalist Parti içinde de sağ kanat yükseliyordu ve partinin sendikal faaliyet yürütmemesi gerektiğini düşünenlerin sayısı artıyordu; sol kanat tasfiye edilmiş, Haywood sendikadan uzaklaştırılmıştı. Bu durum, sol kanattan binlerce üyenin ayrılmasına sebep oldu. Böylece parti gücünü de yitirmeye başladı. Oy hakları olmadığı için Parti, kadınları örgütlemekle ilgilenmeyi bıraktı ve IWW yerine AFL’ye yöneldi. Kadın üyelerinin toplantıları, burjuva kadınlarla bir araya geldikleri kadın kulüplerine; yayınlarıysa popüler kadın dergilerine dönmüştü. I. Uluslararası Sosyalist Kadın Kongresinin kararlarına da uymayarak burjuva feministlerle birlikte oy hakkı mücadelesini ana mücadele hattı belirlediler.

ABD’de 19. yüzyıldaki kadın hareketlerinin seyri, ırkçılığın sınıfsal kökenlerini ortaya koyan ve buna bağlı olarak burjuva feministlerle işçi kadınlar arasında keskin bir çizgi çeken bir işlev gördüğünü göstermektedir. Köleliğin kaldırılması hareketinden doğan feminist hareket hızlıca burjuva köklerine gerilemiştir. Dünyayı sınıf temelli değil, cins temelli bölen görüşün sorunları, oy hakkı mücadelesinde dahi açığa çıkan kadın-erkek eşitsizliğinin, siyah erkek-beyaz kadın eşitsizliğine dönüşmesinde de görülmüştür. Bununla beraber burjuva feministlerle yakınlaşmanın sonuçları da deneyimlenmiş ve işçi hareketine olan ilgisizlik kadın hareketinin de sönümlenmesine yol açmıştır. Öte yandan parti ve sendikalar içerisinde sağ eğilimlerle sert şekilde mücadele edememenin sonuçları da yıkıcı olmuştur. Yine bu dönem, kadınların sendikalarda örgütlenmesinin gerekliliği ve kadın grevlerinin önemi açığa çıkmakla birlikte, kadınların karma sendikalarda örgütlenmesi fikri baskın çıkmıştır. Eşit ücret talebi ve fahişelerin örgütlenmesi konusunda ilk büyük adımlar da yine bu dönemde atılmıştır.

İNGİLTERE’DE KADIN HAREKETLERİ

Esasen köylü ve işçi kadınların tarih sahnesine çıkışı 17. yüzyıl İngiliz Devrimi’yle başlamıştı. Devrim sürecinde açığa çıkan devrimci kamplar içerisinde digger’lar ve ranter’lar, kadın özgürlüğünü, yeni bir yaşam ufku üzerinden tartışmış; monogami, serbest aşk, özel mülkiyet ve aile arasındaki ilişkileri irdeleyerek bunların yeniden inşasını tartışmışlardı. Ancak burjuva devrim içerisinde ezilen bu kampların tartışmaları bu kadarla sınırlı kalmıştı. Almanya ve ABD’dekinden farklı olarak İngiltere’de feministler ve işçi kadınlar arasında keskin çizgiler yoktu. Bunun önemli belirleyicilerinden biri, İngiltere’de İşçi Partisi’nin sendikalar tarafından kurulmuş olmasıdır.

19. yüzyılın ilk çeyreğinde özellikle dokuma bölgelerindeki kadınlar, illegal sendikal harekete katıldılar. 1837-48 yılları arasında Chartist hareketin yarattığı işçi hareketinde önemli roller oynadılar. İşçi ve ev kadınlarının sorunlarıyla ilgilenen Kadınları Destekleme ve Koruma Birliği kurucularından Emma Patterson, sadece kadınlardan oluşan sendikalar kurulmasını savunuyordu; ancak bu çabası pek başarılı olmayınca erkek sendikalarıyla işbirliğinin yollarını aradı. 1847’de kadın ve çocukların iş gününün sınırlandırılmasına dair yasal güvence talepleri, erkek işçilerin de desteğini aldı^[2] ve tüm işçilerin çalışma günlerinin sınırlandırıldığı bir kazanımla sonuçlandı.

1888-89 yılları arasındaki yeni sanayileşme dalgası sendikal örgütlenmelerde patlamalara neden oldu ve niteliksiz kadın ve erkek işçileri de barındırıyordu. 1889’da Londra’da 700 kibritçi kızın grevi “sendikalaşma alevini başlatan kıvılcım” olarak nitelendirildi. Gaz işçilerinin ve dok işçilerinin militanlığı sendikalaşmayı hızlandırdı. Küçük işletmelerdeki örgütsüz kadınları hedefleyen Ulusal Kadın İşçiler Federasyonu 1906-1914 yılları arası on binlerce kadın işçiyi greve çıkardı; bu grevler erkek işçileri de cesaretlendirmişti. Kadın işçileri kapsayan bir federasyon olsa da; kadın ve erkek işçilerin ayrılmasına karşıydı, ortak örgütlenme politikasını destekledi. 1910-14 yılları arasında sendikalı kadın işçi sayısı iki katına çıkmıştı.

WSPU içinde bir yanda anti-komünizm bir yanda Bolşevizm

Genel oy hakkı talebi 19. yüzyıl sonlarından itibaren kadın işçiler arasında da yayılmaya başladı; Lancashire’lı dokuma işçileri genel oy hakkı kampanyasında öncü konumdaydı. Buna ek olarak nitelikli eğitim, kreş ve bakımevi talepleri de açığa çıkmıştı. Emmeline Pankhurst ve kızlarının kurduğu Sosyal ve Politik Kadınlar Birliği (WSPU)^[3] 1903 yılına kadar oy hakkından çok İşçi Partisi’nin gelişmesiyle ilgilendi. Ancak bir süre sonra tamamen oy hakkı mücadelesine yöneldi ve kızı Christabel Pankhurst’un açıklamasındaki ifadelerle “mücadelede en zayıf olanı kullanmak kesinlikle yanlıştır! Biz seçkin kadınları, en zeki ve güçlü olanları istiyoruz” diyerek hat değiştirdi ve işçi kadınların taleplerini örgütlemekten vazgeçti. Kendileri hareketi “bizimki hiçbir şekilde bir sınıf hareketi değildir” diyerek tanımlasalar da, işçi kadınlar “Kadınlara Oy Hakkı” sloganını “Hanımefendilere Oy Hakkı” diyerek eleştirecek kadar hareketin burjuva eğilimlerinin farkındaydılar. WSPU kısa sürede, vurulan erkek grevcilerin direnişini erkeklerin oy hakkı olduğu için ayaklanma hakları olmadığı, greve başvurmaksızın durumlarını iyileştirebilecekleri gerekçeleriyle şiddetle eleştirecek kadar işçi düşmanı bir çizgiye kaydı. Aynı zamanda ülkenin en milliyetçi örgütü hâline gelmişti. İngiltere, Almanya’yla savaşa girdiğinde kadınların cephane yapımında istihdam edilmesi için bir kampanya başlattılar ve yayınları Suffragette’in adını Britannia olarak, altbaşlığını da “Kral, vatan, özgürlük için!” olarak değiştirdiler. Pankhurst’un anti-komünist çabaları, 1 Haziran 1917’de Başbakan Lloyd George’dan kendisini Rusya’ya göndermesini rica etmesi ve Kerensky ile görüşerek kendisini Bolşeviklere karşı kararlı bir tutum alması konusunda uyarmasına ve Rus kadınlarını Rusya’nın her yanında sovyetlere karşı saldırıya çağırmaya kadar vardı.

Kendisinin bu anti-komünist tavrına karşı Emmeline’nin bir başka kızı Sylvia Pankhurst ise faaliyetlerini işçi sınıfı içerisinde sürdürmeye devam ediyordu ve WSPU’dan ihraç edilmişti. Ekim Devrimi’ne kadar oy hakkı mücadelesine odaklansa da devrimden oldukça etkilenmişti ve kendisini Bolşevik olarak tanımlıyordu. 1912’de kurduğu Doğu Londra Sufrajet Federasyonu’nu 1918’de İşçilerin Sosyalist Federasyonu’na dönüştürmüştü. Dergisinin adını Workers Dreadrought olarak değiştirdi, altbaşlığı ise “Sosyalizm, Enternasyonalizm, Herkese Oy” idi. Zamanla oy hakkı dergiden kayboldu ve işçi gündemi öne çıktı. Dergi İngiltere’de grev haberlerini en iyi veren yayın haline dönüşmüştü. Sylvia, Komintern’in yayını The Communist International’ın da İngiliz muhabirliğine atanmıştı. Ekim Devrimi’nden oldukça etkilense de yazılarında ideolojik bulanıklık açığa çıkıyordu ve feminist taleplerin egemenliğinden uzaklaşamamıştı. Örneğin; fuhuş sorununun nedenlerini düşük ücretler ve yoksulluğa dayandırdığı bir yazısını oy hakkı talebi önerisiyle tamamlıyordu. Lenin’le, parlamentarizm ve seçimlere katılımı eş gördüğü bir tartışmada ters düştü ve anarşist çizgiye yöneldi.

1918’de 30 yaşına basan tüm kadınlar oy hakkı kazandılar -1928’de bu sınır erkeklerde olduğu gibi 21 yaşa düşürülecekti-. Her ne kadar sufrajetler yıllarca militan eylemler gerçekleştirmiş olsalar da oy hakkı mücadelesinin bu tarihte kazanılmış olmasında, Ekim Devrimi’nin yarattığı komünizmin yayılması tehdidi büyük etken olmuştur.

Burjuvalarla işçilerin yakınlığı, işçi hareketi içinde burjuva ideolojinin hegemonik hâle gelmesine sebep olmuştur. Sadece kadınlara ait sendikalar ya da karma sendikalar kurulması tartışması İngiltere’de de açığa çıkmış; ancak burjuva feminizminin etkisiyle ayrı kadın sendikaları kurmak fikri çok daha önde olmuştur. Kadın işçilerin eylemleri işçi hareketine yön vermiş, hatta sufrajet hareketin militan eylem biçimlerine de önayak olmuş; ancak ideolojik olarak eksik kalmış ve feminist hareket işçi hareketine yön vermiştir. İngiltere’deki kadın hareketlerinin çıkışındaki burjuvaziyle sıkı bağın doğal bir sonucu olarak hareket içerisinde anti-komünist tutum açıkça ortaya serilmiştir.

RUSYA’DA KADIN HAREKETLERİ

Çarlık Rusyası’ndaki feminist hareketler soylu kadınlar tarafından başlatılmış ve Avrupa’dakine göre ömürleri çok daha kısa ömürlü olmuştu. 1905 Devrimi’ne kadar bazı feminist gruplara rastlanmış; ancak bir hareket olarak açığa çıkmamıştı. 1859’da bir grup soylu kadın, Rusya’daki ilk feminist grubu oluşturuyordu; Rozvet isimli, “kadınların eğitim düzeylerini yükseltmek amacıyla ‘Hıristiyan ruhuna uygun’ bir mücadele yürütmeyi amaçlayan” bir yayınları vardı ve aynı yıl kadınlara dönük bir yardım derneği kurmuşlardı. Dernek, kadınlar için konfeksiyon atölyeleri kurmak, ortak mutfaklar ve işçi anneler için bir okul açmak gibi işlerle ilgilendi. Bunu, daha başka ve daha büyük yardım dernekleri izledi. Bu kulüpler arasında başkanlığını prenseslerin yaptığı fuhuşa karşı dernekler de vardı. Rus feminist tarihi çalışan Shites bu dönemi şöyle tanımlar: “Rus bayanları arasındaki geleneksel ‘hayırseverlik’, çar eşlerinin, dul imparatoriçelerin ve prenseslerin liderlikleriyle süslendi. Etkinlikleri de genellikle sınırlı, rafine ve anonimdi.”

1905 Rus Devrimi sonrası kadınların uyanışı

1905 Devrimi, işçi sınıfından ve burjuvaziden binlerce kadını uyandırdı. Kollontay’ın deyimiyle “1905’te bir kadının kendisi hakkında konuştuğunun ya da yeni haklar talep ettiğinin işitilmediği tek bir sokak köşesi yoktu.” Birçok şehirde ilk kez kadın hakları mitingleri düzenlendi. İşçi kadınların talepleriyle burjuva feministlerin talepleri arasındaki çatışmalar da bu dönemde açığa çıkmaya başladı. Çoğunluğunu burjuva kadınların oluşturduğu Kadınlara Eşit Haklar Birliği’nin kongresinde, işçi ve köylü kadınların eşit ücret ve anne-çocuk sağlığı gibi taleplerini içeren tasarı reddedildi; geri kalan öneriler bir dizi burjuva reform içeriyordu. Ekim 1905’teki ikinci kongrede ise tıpkı Bolşevikler ve Menşevikler gibi parlamento seçimlerini boykot kararı aldılar ve sosyalist partilerin amaçlarının kadınlarınkine en yakın amaçlar olduğuna dikkat çektiler. Bu dönemde özellikle Moskova’da militan eylem biçimleri geliştirdiler; ancak birliğin genelinde aynı tutum yoktu ve boykot kararı da bir sonraki kongrede kaldırılmıştı.

20. yüzyıl başları Rusya’sı nüfusun %85’i serflikten yeni kurtulmuş köylülerdi. Feodal aile ilişkileri toplumda son derece baskındı. Özellikle kırsalda kadın okuryazarlığı hemen hiç yoktu. Kadın, ailesinin kocasının malı olarak görülüyordu. 20. yüzyılın ortalarından itibaren şehirlerde sanayinin ilerlemesiyle birlikte bu tablo biraz dönüştü. İşçi sınıfının yeni yeni boy gösterdiği 19. yüzyıl sonlarından itibaren kadın işçiler erkeklerle beraber grevlerde, eylemlerde ön saflardaydı. Çarlık, bu eylemler sonrasında kadın ve çocukların gece çalıştırılmasını yasaklamıştı. 1878’deki Novaya Pryadil fabrikası grevi, 1895’teki Nisan Ayaklanması, 1894-1896 arası dokuma işçilerinin ağırlıkta olduğu tarihsel grevler öne çıkan grevlerdi. Bu döneme dair Kollontay “emek hareketine katılmak, kadınları sadece emek güçlerini satan insanlar olarak değil, birer kadın, eş, anne ve ev kadını olarak da özgürlüğe yaklaştırdı (…) grev dalgası geçer geçmez ve işçiler zafer kazanmış ya da kaybetmiş olarak işlerinin başına döner dönmez kadınlar dağılacak ve eski soyutlanmış konumlarına geri döneceklerdi” der.

Devrimci hareketin içinde de kadınların, erkeklere kıyasla büyük çoğunluğu soylular arasından geliyordu. Burada en öne çıkan hareketlerden biri, terörist eylemleriyle tanınan Narodnik hareket ve hareket içinde öne çıkmış olan kadın devrimcilerdir. Narodnik kadınlar, özellikle entelijansiyadan olan Rus kadınları ve Rus devrimcileri üzerinde güçlü bir etki bırakmışlardır.

Bolşevikler, Menşevikler ve feministler arası tartışmalar

20. yüzyılın başında açığa çıkan hareketlenmeyle birlikte Sosyal Demokrat Parti’nin iki kanadı (Menşevikler ve Bolşevikler) ve tüm sosyalist devrimciler kadınları sendikalara çekmek için çabaladı. Almanya ve İngiltere’den farklı olarak baştan beri sendikaların kapıları kadınlara açıktı; ancak düşük ücretler ve düşük eğitim seviyeleri sendikalaşmayı zorlaştırıyordu. Genel olarak sendikalaşma düşüktü ve bu oran kadınlar arasında daha da azdı. 1905’te kurulan soyvetlerde kadınlar çok az temsil ediliyorlardı; Petersburg işçilerinin yaklaşık beşte ikisini oluşturmalarına rağmen sovyetlere gelen 562 delegeden sadece 6’sı kadındı.

Marksistler ve feministler keskin bir rekabet içindeydiler. Erkek işçiler Kadet Partisi’nden pek etkilenmese de kadın işçiler, Kadınların Eşitliği için Birlik gibi burjuva kadın örgütlerinin etkisinde kaldılar. Sosyal Demokrat Parti kadroları bir dönem feministlerle birlikte çalıştılarsa da Kollontay’ın bu çalışmalara ideolojik eleştirileri bulunuyordu. Menşevikler, sosyalist ve liberal kadınları içeren geniş tabanlı bir ittifakı önerirken, Bolşevikler bunu eleştiriyorlardı. Bu dönemde Bolşeviklere yeni katılmış olan Kollontay, sağlam bir sınıf çizgisinin sürdürülmesi gerektiğini savunuyor ve feminist akımlara karşı çıkıyordu ve 1905 yılında bu eleştirileri yöneltmek amacıyla birçok feminist toplantıya katıldı. 1908’e kadar geçen süreç, ayrı işçi kadın kulüpleri kurmak ya da karma örgütlerde örgütlenmek tartışmaları ve fraksiyonel kopuşlarla geçti ve hemen tüm işçi kadın kulüpleri dağıldı.

Aralık 1908’de örgütlenen Birinci Tüm Rusya Kadın Kongresi kadın hareketini yeniden canlandırmak için önemli bir adımdı. Bu kongrenin seyri, burjuva feministler ve sosyalistlerin ilişkisini net şekilde ortaya koymaktadır. Yeni bir birleşik kadın örgütü kurulmasını amaçlayan kongre çağrısı “kadın hareketi ne proleter ne de burjuvadır; o tüm kadınların ortak hareketi olmalıdır” şeklinde yapılmıştı. 1905’teki tutumla aynı şekilde Bolşevikler bu görüşü desteklemiyorlardı; ancak işçilerin kongreye olan yoğun ilgisi üzerine kongreye katılmak ve tartışmalarını yürütmek üzere karar aldılar. Kongrede üç unsur açığa çıkmıştı: ilki feministlerle işbirliği yapılmamasını savunan ve asgarî katılımla kongrede bulunan Bolşevikler, ikincisi demokratik unsurlardan kopmayı reddeden ve ittifak kurmayı savunan Menşevikler ve üçüncüsü sosyalistler ve feministler arasındaki çelişkileri açığa çıkarmak üzere tartışan Kollontay.

Nihayetinde kongrenin son günü, işçi grubu içerisinde “burjuva kadınlar işçi kadınların sömürüsü sürerken, sadece onları sakatlayan yasal prangaları çıkartmakla yetiniyorlar, Marksistler ise ‘çağdaş yaşamın tek hâkimi olan sermayeyi” ortadan kaldırmaya çabalıyorlardı” diyen Bolşevikler, işçilerle kapitalistler arasında hiçbir işbirliğini olanaklı görmediklerini açıklayarak salonu terk ettiler. Kongre sonrası örgütlenme komitesinin verdiği lüks daveti basarak protesto ettiler. Menşeviklerse kongreye katılımını sürdürmüş ve kongre sonrasında işçi grubunun ekonomik sorunları öne çıkarmadaki ısrarının kadınların işçi kadınlara duyduğu sempatiyi engellediğini öne sürmüştü. Bu tutumun, kendilerinin bütün kadın hareketine karşı olduğu izlenimi yarattığını söylerek Bolşevikleri eleştirmişlerdi.

Kadın işçilerin devrimi ateşleyen grevleri

1910-1914 yılları arasında sınıf hareketinin de tekrar yükselmesiyle birlikte kadın işçilerin grevleri de arttı ve bir dizi iyi örgütlenmiş, militan eylem açığa çıktı. Bu süreçte kadınların işçi kadın olarak taleplerini ortaya koymaktaki başarısı ve gelişimi, kadın olarak gereksinimlerinin ve taleplerinin de ortaya çıkmasına olanak verdi. Fabrikalardaki cinsel sömürüye karşı eylemler ve hamilelik sorunları ve işçi kadınların çocuk bakımı ihtiyaçlarının karşılanmasıyla ilgili talepler de eylemlerin parçası oldu. 8 Mart, Rusya’da ilk kez 1913’te kutlandı. Menşevikler eyleme sadece kadınların katılımını önerirken, Bolşevikler karma katılımı savunuyorlardı. Feministler ise kutlamalarda kadınların eşleri karşısındaki konumuna değil, işçi kadınların sermaye karşısındaki konumuna değinilmesini eleştirirken, ekonomik çıkarların değil kişisel olanın öne çıkarılmamasını eleştiriyorlardı.

Bolşeviklerin yayını Pravda’da ilk 8 Mart kutlamaları öncesi “Emek ve İşçi Kadının Yaşamı” adlı özel bir ek yayınlanmaya başlanmıştı, bu ekin yarattığı etki ve gelen onlarca mektup sonucu Lenin’in önerisiyle sadece işçi kadınlara yönelik ayrı bir gazete çıkarılmasına (Rabotnitsa) karar verildi. İlk sayı 1914’ün 8 Mart kutlamalarına denk gelecek şekilde 12 bin adet basıldı ve 7 sayı yayınlandı. Ancak I. Dünya Savaşı’yla birlikte yayın sekteye uğradı.

Savaş, burjuva feministlerle sosyalistleri milliyetçi tutumları üzerinden daha keskin çizgilerle ayırmıştı. Feministlerin önde gelenlerinden Pokrovskaya “böylesine büyük bir vatanseverlik anında gereksinimlerimizi asgarîye indirmeli, lüksü terk etmeli ve hepsini toplumun sunağında feda etmeliyiz. Bu çok önemlidir; çünkü kadınların eşitlik mücadelesinin dünya çapında başarı kazanması buna bağlıdır” diyerek tıpkı Pankhurst’un İngiltere’de yaptığı gibi Rus kadınlarını seferberliğe çağırmıştır.

Savaş, kadın istihdamını ciddi oranda artırmıştı. Sanayi kollarındaki erkek işçi sayısı %12 oranında azalırken, kadın işçilerin oranı %19 oranında artmıştı. 1917’de kadınlar işgücünün %50’sini oluşturuyorlardı. Savaş, başlangıçta işçi hareketinde dağınıklığa sebep olmuş; ancak dokuz ay sonra kadınlar ekmek ayaklanmalarıyla fitili ateşlemişlerdi ve ekonomik taleplerle başlayan grevler hızlıca politik nitelik kazanıyordu. Örneğin; 1915’te kadınların başlattığı un grevi, bir ay sonra savaş karşıtı militan bir karakter kazandı. Ordunun bu eylemlere kanlı saldırıları, politik grevleri daha da artırmıştı.

Ekim Devrimi’nin fitilini ateşleyen de Petrograd Bolşevik kadın liderlerin de katıldığı toplantıydı. 22 Şubat gecesi ertesi gün yapılacak olan 8 Mart kutlamaları hazırlıkları için Bolşeviklerin güçlü etkisi olan Viborg’da bir araya gelen kadınlar, hareketi daha ileri götürme ve gösterileri büyütme kararı aldılar ve onların insiyatifiyle bir genel grev çağrısı yapıldı.

Pravda başyazısında “Selâm kadınlara! Selâm Enternasyonal! Kadınlar, Kadınlar Günü’nde ilk kez Petrograd sokaklarına çıktılar. Moskovalı kadınlar silah ve malzeme buldular, kışlalara gittiler, askerleri devrim saflarına geçmeye ikna ettiler. Selâm kadınlara!” diye yazmıştı.

1905 Devrimi’nden sonra asgarî ücret görüşmelerinde çoğunlukla kadınlar erkeklerden daha az ücretlendiriliyordu. Bu durum Şubat Devrimi sonrası da pek değişmemişti. Bolşevikler bu farklı ücret sistemine karşı mücadele ettiler. Kollontay, Pravda’da yayınlanan “Ciddi Bir Uçurum” adlı makalesinde bunu sertçe eleştirdi. Kadınların sovyetlerdeki temsiliyeti de hâlâ düşüktü. 1917 Nisanı’nda Petrograd’a dönen Lenin’in ilk işi, “kadınlar sadece genel olarak politik yaşama değil, herkesin zorunlu olarak katılması gereken gündelik faaliyetlerde görev almaya ikna edimedikçe değil sosyalizmden tam ve kalıcı bir demokrasiden bile söz etmek boş ve anlamsız olur” diyerek, kadınlar arasında politik çalışma örgütlenmesi için merkez komitenin desteğini istedi. Petrograd komitesine bağlı bir kadın bürosu kuruldu ve Rabotnitsa yeniden yayın faaliyetine geçti; 10 Mayıs tarihinde haftalık elli bine yakın tiraja sahipti. Ekimde Bolşevikler iktidara geldiğinde partili olmayan kadınlar arasında çalışmanın örgütlenmesi yine güncel bir konu olacaktı.

1917 EKİM DEVRİMİ

Ekim Devrimi, kadınların politik, ekonomik ve cinsel açıdan tam eşitliğinin sağlanması yolunda atılmış ilk gerçek adımdı. İşçilerin iktidarı, kadınların yeniden üretim sürecindeki rolleri sorununu da gündeme getirmiş, toplumsal yaşamın yeni üretim ilişkilerine göre şekillenişi içerisinde kadınların devrimci kazanımları gerçekleşmişti.

1919’un temmuz ayında Lenin, “kadınların durumuna gelince: Bu alanda dünyada değil tek bir demokratik parti, en gelişmiş burjuva cumhuriyet bile bizim iktidarımızın daha birinci yılında yaptıklarının yüzde birini on yıllardır yapamadı” diyerek devrimin kazanımlarını vurgulamıştı.

Kadınlara tam oy hakkı verildi. Evliliği gönüllü bir ilişki hâline getiren, meşru ve gayrimeşru çocuklar arasındaki ayrımı kaldıran, eşit iş imkânlarını, eşit ücreti ve ücretli annelik izni uygulamasını başlatan yeni boşanma ve medeni kanunları çıkardı. Zina, ensest ve homoseksüellik ceza yasasından çıkarıldı. Devrimden altı hafta sonra dinî nikâhın yerini medenî nikâh aldı. 19 Aralık 1917 kararnamesi ile boşanmak kolaylaştırıldı. Evli çiftlerin eşlerden herhangi birinin soyadını ortak soyadı olarak seçebilmesi sağlandı. Kürtaj yasallaştırıldı. Çocuk bakımı ve ev işleri kadının sorumluluğundan çıkarılıp komünal olarak örgütlenmeye çalışıldı. Kollontay “evlilikle mutfağın ayrılması, kadının tarihinde kilise ve devletin ayrılmasından daha önemsiz bir reform değildir” diyerek bunun önemini vurgulamıştı. Lenin, kadının nihaî kurtuluşunun geleneksel ailenin ekonomik temellerine saldırıyla ve aile kurumunun ortadan kaldırılmasıyla mümkün olduğunu da ortaya koyuyordu. Bolşevikler, kadının gerçek kurtuluşunun komünizmle mümkün olduğunun farkındalardı ve kadınları komünizm ufkuyla örgütleme çalışmasını etkin sürdürebilmek için Bolşevik Parti Kadınlar Seksiyonu (Zhenotdel) üzerinden faaliyetlerini sürdürüyorlardı. “Nasıl kadının kurtuluşu komünizm olmadan düşünülemezse, komünizm de kadının kurtuluşu olmadan düşünülemez” diyen İnessa Armand bu çalışmanın önderlerindi. Kadınların devrimin savunulması hattıyla iç savaşa katılımı ve okuma-yazma oranını artırmak gibi önemli çalışmalar yapıldı.

İç savaş, NEP dönemi ve kadınlar üzerindeki etkileri

İç savaşla birlikte askerî mücadele öne çıkmış ve bu daha çok erkekleri kapsarken, kadınlar mücadelede bir ölçüde geri düşmüştü. Ancak yine de kadınlar Zhenotdel’in de çabalarıyla Kızıl Ordu içinde önemli görevler üstlendiler. 1918-1920 yılları arasında savaş, açlık, salgın hastalıklar ve zor geçen kışlar sonucunda 9 milyon kişi ölmüştü; bu sayı I. Dünya Savaşı’nda tüm dünyada ölenlerin sayısından bile 5 milyon daha fazlaydı. İç savaştan ciddi bir ekonomik ve toplumsal çöküntüyle çıkıldı.

1921-1928 yılları arasındaki NEP dönemi politikaları geniş çapta işsizliğe yol açtı. Niteliksiz işçiler işsizlikten ilk nasibini alanlar olmuştu ve bunların çoğunluğunu kadınlar oluşturuyordu. Bu durum kadınların erkeklere ekonomik bağımlılığını artırmıştı, evlilik tekrar rağbet görmeye başladı. Boşanmanın kolaylaştırılmış olması aynı şekilde karşılanmamaya başladı. Değişen ekonomik koşullar altında yeni yasaların tanıdığı cinsel özgürlükler kadınların ve çocukların suistimaline ve sömürüsüne yol açmıştı. Nüfusun beşte dördünden fazlasını oluşturan köylülük, geleneksel aile yapısının korunması konusunda baskı yaratıyordu. Ailenin mülkün devamı olması, NEP politikalarının yarattığı tabloda aileyi “sığınak” hâline getirmişti. İşsizlikle birlikte, savaşın yarattığı ölümlerin ardından kadınların doğuma ve anneliğe teşvik edilmesi de kadınları eve çeken etkenlerden biriydi.

Gelinen noktada; neredeyse tamamen çözülmüş olan fuhuş sorunu tekrar açığa çıktı ve devrim öncesi boyuta ulaştı. 1934’te eşcinsellik hapisle cezalandırılan bir suç sayılmaya başlandı; zinaya, kolay evliliğe ve cinsel özgürlüğe karşı kampanyalar yürütülmeye başlandı. Annelik teşvik edildi ve onurlandırıldı. 1936’da sağlık tehlikesi olmadığı sürece kürtaj yasaklandı. 1935-1936 arası boşanmaya karşı yaptırımlar getirildi. Gayrimeşru çocuklar tekrar miras hakkından çıkarıldı, aile kutsallaştırıldı. 1943’te karma eğitim yasaklandı. Kadın sorununa özel bir ideolojik ve politik sorun olarak değinmek yasaklandı.

Radikal feministler, Sovyetlerin kadın konusundaki bu gerilemesini, cinsel baskı ve aileyi ortadan kaldırma konusundaki gönülsüzlüğü olarak yorumlasa da, başarısızlığın ardında Rus işçi sınıfının sayısal azlığı, eğitim seviyesinin düşüklüğü, iç savaşın neden olduğu endüstriyel kayıplar ve ölümler ve Avrupa devriminin başarısızlığı daha belirleyici etmenlerdi. Bununla birlikte yine de Wilhelm Reich’ın “Sovyetler aile kurumunu dönüştürme ve cinsel özgürlük konusundaki ilk planlarını başarıyla sonuçlandırsalardı sosyalizm yenilmezdi” tespiti kayda değerdir.

Devrimin çözülüşü, bize kadının kurtuluşunun sosyalizmle mümkün olmadığını kanıtlamaz, aksine tek gerçek kazanımlar bu dönemde elde edilmiş ancak sosyalizmin komünizm ufkuyla örgütlenmesinde yaşanan başarısızlık ve enternasyonalizm önündeki engeller, devrimi olduğu gibi, devrim içinde kadınların konumunu da geriletmiştir. Yıllar sonra Küba, Sovyetler’in bu gerileyişinden ders çıkararak, ekonomizme saplanmayı reddederek yeni insanın örgütlenmesine yönelecek ve ekonomik dönüşümle toplumsal dönüşümü başa baş ilerletecektir. Keza Küba Devrimi’nin kadınlara ilişkin kazanımları ve örgütlenmeleri de buna en net örnektir.

1. Dünya Savaşı dünyada kadın hareketini geri çekmiş; ancak Ekim Devrimi’nin etkisiyle kadınlar tekrar harekete geçmişti; fakat sosyalizmin yayılması tehdidine karşı burjuvazinin hamleleri ve II. Dünya Savaşı, kadın hareketini zayıflatan bir rol üstlendi. Bununla birlikte Komintern’in dağılması, Avrupa’ya yayılan nasyonalizm ve faşizm, Sovyetler’in çözülüşü ve savaşın yıkıcı etkileri uluslararası emek hareketine ve sosyalist harekete olumsuz yönde etki etmiş, dağınıklıklara sevk etmişti. Kadın sorunu tekrar gündeme geldiğindeyse bu tablonun bir sonucu olarak kadın hareketi, burjuva feminizmin hegemonyasında ilerleyecekti.

60’LARDA KADIN HAREKETİ

Sovyetler’in çözülüşüne karşı gelişen tepki, dünya çapındaki ekonomik krizler ve etkilerinin derinleşmesi, kadınların artan eğitim düzeyi ve etkin doğum kontrolü ile güçlenmesi ve hizmet sektörünün de gelişimine bağlı olarak kapitalizmin ucuz kadın emeğini sömürü çarkına eskisine göre daha fazla dâhil etmesiyle kadın mücadelesi tekrar bir hareket olarak açığa çıktı. 60’larda açığa çıkan kadın kurtuluş hareketlerinde, özellikle ABD ve İngiltere’de büyüyen hareketler burjuva feminist ideolojiden beslenmiştir. ABD ve İngiltere’de kadın hareketi ve kadın işçi hareketinde burjuva feministlerin 19. yüzyıl ve 20. yüzyıl başlarında da etkili olması açısından bu tablo çok da şaşırtıcı değil. Keza feminist akımlar başlıca bu hareketlerin içerisinden çıkmıştır. Ancak 60’larda ABD’de Sivil Haklar Hareketi ve Black Power Hareketi içinden doğan yeni kadın hareketinde açığa çıkan tartışmalar ve kopuşlar öğreticidir. Bu hareketlerin örgütlenme alanlarının getirdiği çelişkilere de bağlı olarak lider kadrolarına kadar sirayet eden machismo kültürü (maçoizm) hareket içerisinde kadın hareketini ayrıştıran ve bölen en önemli etkenlerden biri olmuştur ve sınıfsal değil cinsel sorunların öne çıkmasında büyük rol oynamıştır. Böylece hızla feminizme kayan hareketler, kişisel olanın küçük burjuva bireyciliği politikliğinde beslenen tartışmaları içerisinde farklı akımlarla bölündükçe bölünmüştür ve işçi hareketinden uzaklaşmıştır.

Öte yandan, Latin Amerika başta olmak üzere, dünyanın birçok coğrafyasında açığa çıkan gerilla mücadeleleri içerisinde kadın devrimcilerin üstlendiği rol son derece önemlidir. Bunlar, kadın hareketi olarak açığa çıkmasa da bu hareketler içerisinde kadınların dönüşümü ve gerçekleştirdiği devrimlerde açığa çıkan kazanımlar ve kadın özgürlüğü konusundaki adımlar tüm dünyada kadın hareketleri üzerinde güçlü bir etki bırakmıştır ve bırakmaktadır.

DİKKAT ÇEKEN NOKTALAR

Bir bütün olarak kadın hareketi tarihinin seyrine baktığımızda çıkarabileceğimiz sonuçları şöyle bir toparlamak gerekirse;

• İşçi kadınların eylemleri burjuva devrimler dâhil, tüm devrimlerde lokomotif güçlerden biri olmuştur. Özellikle tarihin hemen her kritik dönemecinde birçok coğrafyasında açığa çıkan ekmek ayaklanmalarında kadınlar en direnişçi unsurlar olarak yer almışlardır.
• İşçi kadınların talepleri, burjuvazinin çıkarlarıyla örtüşen hareketler içerisinde geri düşürülmüştür.
• Burjuva devrimler ve ulus devlet politikalarının tezahürü olarak ırkçılık, milliyetçilik, militarizm kadın hareketine karşı da bir saldırı aracına dönüşmüş, hareket içerisinde buna karşı geliştirilen tutumlar ve politikalar, sınıf çıkarlarına göre farklılık göstermiştir. Kadın hareketinin sınıf birliğine sahip olmayışı bu çelişkileri ve sorunları daha fazla açığa çıkarmış ve bu saldırıyı güçlendirmiştir.
• Sosyalist hareketin burjuva feministlerle işbirliği tarih boyunca pek sonuç vermemiştir.
• İşçi hareketiyle burjuva feminist hareket hiçbir zaman tam anlamıyla ortak talepler etrafında hareket edememiştir.
• Feministler, işçi kadınları örgütlemek konusunda kalıcı başarılar gösterememişlerdir.
• Fuhuş sorunu işçi sınıfı kadınları içerisinde de önemli bir tartışma konusu olmuş, fahişelere karşı ahlâkçı, ayrımcı tutumlar hareketler içerisinde ideolojik kaymalara sebep olmuştur.
• “Machismo” ve benzeri eğilimlerin örgüt içerisinde açığa çıkması, kesinlikle önüne geçilmesi gereken önemli bir sorundur.
• Emek hareketi içerisinde de cinsel mücadelenin bir yeri vardır, bu es geçilmemelidir. Ancak işçi kadının nihaî kurtuluşu için sınıf çelişkilerinin ortadan kaldırılması perspektifli bir hareketin içerisinde bu mücadele hattı örülmelidir.
• Feminizmin sınıfsal kökenleri kavranmalı ve ideolojik yaklaşımlar bu kökenler üzerinden tartışılmalı ve anlaşılmalıdır.
• Kapitalizmin krizlerinden ve savaşların yarattığı tablodan ilk etkilenenler hep kadınlar olmuştur. Bu dönemlerde kadınları örgütlemek daha kritik önem taşımaktadır, aksi takdirde kapitalizm, kadınları, krizi aşmada bir araç olarak kullanmaya çalışmaktadır. Bu dönemlerde kadınları ev içine ve toplumsal kadınlık rollerine hapseden hareketlerden ve faaliyetlerden uzak durulması gerekmektedir.
• Kapitalizmin krizlerinde olduğu gibi sosyalizmin krizlerinden de ilk önce kadınlar etkilenmiştir. Sovyetler’de NEP politikalarının ilk etkileri kadınların kazanımlarının geri çekilmesiyle görülmüştür.
• Tarihin akışı içerisinde burjuva feminist hareketler içerisindeki tartışmalar ve akımlar, burjuva devrimler ve kriz sonrası kapitalist politikalara paralel şekilde dönüşümler geçirirken, sosyalist kadın hareketleri de sosyalist devrimler ve yenilgilere göre dönüşmüştür.

Şubat 2024

KAYNAKLAR

(Temel kaynak) Kadınların Özgürlüğü ve Sınıf Mücadelesi, Tony Cliff, Ataol Yayıncılık.

Çalışarak Yaşamak ya da Savaşarak Ölmek, Paul Mason, Yordam Kitap.

Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek, David Parker, Dost Yayınevi.

1917 Büyük Ekim Sosyalist Devrimi Tarihi, Albert Nenarakov, Kaldıraç Yayınevi.

1871 Paris Komünü Tarihi, Prosper-Olivier Lissagaray, Nota Bene Yayınları.

Ek okuma önerileri:

Yakın Çağlar Tarihi, N. V. Yeliseyeva, Yordam Kitap.

Fransa’da Sınıf Savaşımları, Karl Marx.

“Küba’nın Kadın Devrimcileri”, İdil Özkurşun.

Beş Kızkardeş “Beş Narodnik Kadının Anıları”, B. A. Engel, C. N. Rosenthall, Kaldıraç Yayınevi.

^[1]    Fırıncı 14. Louis; karısı Marie Antoinette ve çırak da tahtın varisi Dauphin’i temsil ediyordu.

^[2]    Erkek işçilerin bu desteğinin başlangıçtaki sebebi, kadınların düşen çalışma saatlerinden kaynaklı oluşacak boşluğun istihdam yaratacağı beklentisiydi.

^[3]    İngiltere’deki sufrajet hareket.

“Muzaffer savaşçılar önce kazanır sonra savaşa girerler, mağlup savaşçılar önce savaşa girer sonra kazanmaya çalışır.”^[1]

Bu yazıyı okumadan önce okuyucudan başlık üzerine biraz düşünmesini, savaşmaktan zevk almak denince aklında canlananları irdelemesini istiyorum. Keza bu yazıyı okuduktan sonra aklında canlandırdığı ilk fikirler ile karşılaştırma yapmanın, konuyu derinleştireceğini umuyorum.

Giriş

“Hayat denilen kavgaya girdik” diye başlar Avusturya İşçi Marşı. Yani savaş, yaşama içkin. Tabii bir de diyalektiğin yasalarından biliyoruz karşıtların birliği ve savaşımını. Öyleyse savaş yaşamın olağan bir parçası. İlla harp meydanlarındaki gibi savaşlardan bahsetmiyorum. İnsanın doğa ile olan savaşımı gibi mikroplarla olan savaşından, üretirken madde ile olan savaşından, oyun oynarken birbirine karşı savaşından, sınıfın sınıfa karşı savaşından bahsediyorum. Harekete müdahale eden, onu yönetmeyi öğrenen insanın madde ile olan savaşından.

Bu yazının kaynağını, sanat özgürleşmesi serisinde bahsettiğim bir konseptten alıyorum. Bir ürünün içeriği, ürünün hammaddesi ile onu şekillendiren bilincin savaşıdır. Yani içerik aslında bilinç ve madde çelişkisidir. Bilinç ile maddenin savaşı sonucunda da biçim oluşur. Yapı ustası, taşın ve harcın direncine karşın bir yapı kurabilendir. Kısacası insanın madde üzerindeki özgürlüğü, onun savaşmayı öğrenmesinden geçmektedir.

Savaş

Savaşı anlamaya çalışırken karşımıza çeşitli kavramlar çıkar. Mücadele, kavga, çatışma, sıkıntı, çaba ve uğraş gibi kelimelerin eşlik ettiği savaş, kendisini çelişki ile var eder. Yani savaş, birbirleri ile çelişki hâlindeki olguların hareketidir. Karşıtların birliği ve savaşımı yasasında da tarif edilen bu durum, her türlü maddeye içkindir. Bu konuda Adalı’ya bir göz atalım.

Nesnelerin dış görüntüsünden iç yapısına doğru indiğimizde karşıt kutup ve eğilimlerle karşılaşırız. (…) Nesne bu karşıt taraflardan ne biri ne de diğeridir. Bu karşıt tarafların bir birliği ve bütünlüğüdür. Örneğin atomu ele alalım. Atom (-) yüklü elektronlarla (+) yüklü protonların birliğidir. Tek başına ne elektron ne de proton bir atom değildir.

Bu örnekten de anlaşılacağı gibi karşıtların birliği çelişkili bir birliktir. Karşıt yanlar hem birbirini içerir, hem de reddeder.^[2]

Karşıtların birliği diyalektik çelişki anlayışının özgül özelliklerinden yalnızca biridir. Karşıtlar nesne ve süreçlerde yalnızca karşılıklı birlik içinde bulunmazlar, aynı zamanda birbirlerini karşılıklı olarak dıştalar ve iterler. (…) Bu diyalektik çelişki anlayışının diğer bir özgül özelliğidir ve ifadesini karşıtların birbirleriyle savaşımı kavramında bulur.

Lenin karşıtların bu savaşımını gelişmenin kaynağı ve itici gücü olarak görür ve bu nedenle “gelişme karşıtların birbiriyle savaşımıdır” der.^[3]

Nesne ve süreçlerde karşıtlar arasındaki savaşıma bağlı olarak, karşıt yanlardan biri diğerini dıştalar. Bu dıştalamayla birlikte karşıtların birliği de son bulur. Yani, karşıtların yeni özgül birliğine son vermek için yeni bir nitelik oluşur.

Bu yeni nitelik içinde yeni karşıtların savaşımına tanık oluruz. Böylece gelişme, karşıtların savaşımı olarak sürer. O hâlde karşıtların birliği sınırlı, geçici ve görelidir. Ama onlar arasındaki savaşım ise mutlaktır. Demek ki hareket ve gelişme bir dış dürtüyle değil karşıtların savaşımı olarak gerçekleşir. Burası son derece önemlidir. Hareket, öncelikle dışsal bir şey değil, maddenin kendi varlığı ile bağlı bir gerçekliktir. Madde hareketsiz var olamaz demek budur.^[4]

Yani savaş her daim nesneye içkin olup yapısı değişse bile farklı çehrelerle daima sürer. Öyleyse sorun savaşın varlığı değil, izlediği yoldur. Onun hangi süreçlerle hangi şeyler arasında geliştiği, hareketi nasıl etkileyip nasıl bir seyir izlediği önemlidir. Böylece savaşın seyrini belirleyen çelişkilerin çeşitliliği önem kazanır. En genel hâliyle iç ve dış çelişkiler, ana, tâli ve baş çelişkiler, uzlaşmaz ve uzlaşmaz olmayan çelişkiler bulunur.

Savaş her çelişki biçiminde farklı işler. Uzlaşmaz bir çelişkide (işçi ve patron gibi) savaş kaçınılmazken uzlaşmaz olmayan bir çelişkide (işçi ve köylü gibi) kendini göstermeyebilir. İç çelişki (acıkmak gibi) sürekli bir savaş hâlindeyken dış çelişki (iklim gibi) koşulların değişmesiyle savaşı da bitirebilir. Ana çelişkiyi (sınıf çelişkisi gibi) çözerken verilen büyük bir savaş, tâli çelişkileri (ırkçılık gibi) çözerken verilen savaşlardan daha işlevsel olabilirken, baş çelişkinin (ulus sorunu gibi) çözümü, ana çelişkideki savaşa ortam hazırlayabilir.

İnsan, tarihin öznesi olarak doğayı değiştirip dönüştürürken kendisi de değişip dönüşür. Burada savaş, insanın doğayla olan çelişkisiyle başlar. Sınıflı toplumlarda doğa ile savaşım sürerken, ana çelişki sınıf savaşı olur. Sınıfsız topluma geçince artık çok daha gelişmiş biçimiyle doğayla olan savaşı ana çelişki hâline döner. Yani insan daima savaşır ve gelişir. Kimi zaman savaşıp savaşmayacağını seçebilirken kimi zaman savaşta bir saf tutmak zorundadır. Savaşın seyrini belirleyen onun tuttuğu saflar ve savaşı yönlendirdiği yollardır.

Savaşçı olmak

Öğrenmelisin denizin dilini,
kayalıkların yeri
ve hangi rüzgârın seni nereye götüreceği
önemli
elbette akıntıları da muhakkak öğrenmeli,

ayrıca tüm bunları yaparken
gemi tıkır tıkır işlemeli
demem o ki sevdalı çocuk
güverteyi yıkamak,
yelkenleri onarmak
ve mutfakta yemek hazırlamak
sandığından da önemli işlerdir;
muntazam işleyen bir gemi
zaferi ellerinde bilmeli.^[5]

Savaşçılık, savaşı ve savaş alanını bilmekle, büyüklü küçüklü pek çok çelişkiyi çözmekle, eylemden öğrenip, hareketi yönetmekle alakalıdır. Hayata yönelik başka bir yaklaşımın, savaştan kaçmanın değil savaşı yönetmenin bir tarifidir. Çalışmanın, dinlenmenin, eğlenmenin, nereye vurulacağının, neyden kaçılacağının, ne yapılıp yapılmayacağının kararını verebilendir savaşçı. Yani savaşçı, emeğini savaşmaya veren, çelişkiyi emeğiyle çözendir.

Savaşta sıkça iki eğilim göze çarpar. Bir yanda çok çalışan fedailer bulunur. Sürekli eyleyen, durmak bilmeyen, dinlenmeyi unutup kendini paralayanlar. Bir yandaysa çalışmaktan kaçan aylaklar bulunur, eylemden çekinen, savaştan irkinen, çalışırken eziyet çekenler. İki eğilim de savaşı bir çile olarak görmenin sonucudur. Çile çekmenin yüceltilmesiyle feda kültürü beslenir, savaştansa çekilen acılar, yapılan işkenceler, ödenen bedeller tartışılır. Öte yandan çile çekmekten korkulduğunda engeller gözde büyür, savaştan kaçmak için bahaneler uydurulur, işe girişmemek için yalanlar söylenir. Bir taraf çalışmanın, bir tarafsa çalışamamanın kurbanı olur kısacası.

Oysa savaşmak yaşamın bir parçasıdır. Savaşmayı çileyle özdeşleştirmeye gerek yoktur. Çelişki hareketin kaynağı olduğundan savaş gelişimin temelinde bulunur. Savaşı çilenin değil gelişimin anahtarı olarak gören savaşçı, ondan zevk de alabilir. Keza savaşmak, çalışmak kadar dinlenmeyi, odaklanmak kadar eğlenmeyi, üretim kadar yeniden üretimi de barındırır.

Gelişim

Savaşı gelişimin anahtarı olarak gören savaşçı için her çözülen çelişki, başka bir çelişkiyi doğurur. Çelişkiler çözüldükçe başka çelişkilere yol açar, artık geçmişin aşılan sorunları yerine daha nitelikli, daha karmaşık problemler karşısına çıkar. Bu durum bir yandan tarihi ilerletirken bir yandan da savaşçıyı geliştirir. Geçmişi yıkan savaşçı yeniyi kurma mücadelesinde çözdüğü her çelişkiden güç alır.

Gelişim hayatın her yerindedir. Vücut geliştirmekten sendika kurmaya, müzik aleti çalmaktan konuşma yapmaya, doğrusu ve yanlışından öğrenilen her eylem savaşçıyı bir adım ileriye taşır. Ancak gelişimin yönü çelişkinin nasıl çözüldüğü ile ilgilidir. Öldürmeyen şey güçlendirse de, sakat da bırakabilir. Doğada her türlü bilgiye kanıt bulunabildiğinden, çelişkiyi doğru çözmek kadar bundan doğru şeyleri öğrenmek de önemlidir.

Öyleyse savaşçı, sıkıntıyı aşılmaz bir engel olarak görmektense hareketi büyütebileceği, ondan öğrenebileceği ve çözmesi gereken bir çelişki olarak görmelidir. Çelişkiyi çözemezse yanlışını bulabilir, çözebilirse doğrusundan öğrenebilir ve çelişkiyle kurduğu ilişki sonucunda gelecekte daha nitelikli işler çıkarabilir. O zaman “sıkıntı yoksa sıkıntı vardır” sözü, savaşçı için daha da önem kazanır.

Ancak sıkıntı ile fazla haşır neşir olmak, sıkıntının fetişleşme tehlikesini barındırır. Kişi sıkıntıyı çözmeye yönelik araçları amaçlaştırabilir, sıkıntı üzerinden kendini tanımlayabilir veya sadece sıkıntıya bakıp ilerisini unutabilir. Bazı devrimcilerin faşizmi geriletme derdiyle yola çıkıp devrimden kopma durumu buna iyi bir örnektir. Ya da kendini bir şeyin karşıtı olarak (antifaşist, antikapitalist, antiemperyalist vs.) tanımlarken yerine yeni bir şey inşa etme fikrini kuramamak da bununla alakalıdır. Önündekine fazla odaklanmak, sorunun büyüğünü görememeye neden olabilir.

Bunun bir yanında ise derdini sevme hâli bulunur. Devrime inanmadığı hâlde devrimci olmak veya sorumlu hissettiği için çile çekmek bunun örnekleridir. Tanrılara karşı geldiği için bir kayayı sonsuza dek tepeye yuvarlayan Sisifos’u düşünelim. Camus, Sisifos’un çilesi olan kayayı sahiplenip mutlu olacağını iddia eder. Oysa Sisifos hep aynı işi yaparak bir şey geliştiremediği sürece mutlu olamayacaktır. Ancak kayayı yuvarlamayı öğrenen, bununla bir değişim yaratan veya bu işten kurtulan bir Sisifos mutlu olabilir.

Gelişim, savaşın bir parçası olduğundan savaşçı gelişimi örgütleyebilir. Böylece sorun savaşçının buraya harcadığı emek hâline gelir. Bazen çelişkilerin çözümü çok yoğun bir emek istediğinden kişinin gözüne korkutucu gelebilir. Dolayısıyla da savaş sanatını tartışmak önem kazanır.

Savaş sanatı

Lao Tzu, Tao Te Ching isimli kitabında eforsuz eylemden bahseder. Taoizmde önemli bir yeri olan bu ilke en özet hâliyle en az eforu sarf ederek en çok etkiyi almayı öğütler. Örneğin karşıdakini devirmek isteyenin var gücüyle saldırmaktansa rakibin ayağını kaydırarak dengesini bozması çok daha kolaydır. Sun Tzu da, Savaş Sanatı’nda bu ilkeyi kullanır. Taoizm başka bir yazının konusu olsa da Savaş Sanatı’nın okunmasını önemli buluyorum.

Savaş sanatı, eforsuz eylem ilkesinden hareketle savaşçının kaybını azaltıp kazancını artırmayı hedefler. Öyle ki en iyi komutan daha savaş başlamadan masada kazanandır. Elbette Sun Tzu, savaşı şimdi ele aldığımız gibi değil, harp meydanındaki anlamıyla kullanır. Savaş başladığında yapılacak en iyi şey zararı olabildiğince azaltarak düşmanı yenmektir. Savaşın getirisi olduğu kadar götürüsü de çok olduğundan ya savaş hiç başlamamalı ya da hızlıca sonlanmalıdır.

Aynı bakışla savaşçı, en az eforla en çok etkiyi almayı hedefleyerek önceden yapamadıklarını yapabilir. Oduncu damarların arasından tek vuruşta odunu keser, kasap kasların arasından tek bıçak darbesiyle eti soyar, Eylemci tek sloganla kitleyi yönlendirir, ressam tek çizgi ile kuş çizer. Savaşçının işi sadece işiyle boğuşmak değildir. İyi savaşçı, işini yaparken en az dirençli yolları arar, uygun araçları ve teknikleri bulur, emeğinden alacağı verimi artırarak savaşı bir sanata çevirir.

Savaş sanatını bilmek, savaşmayı sonsuz bir çaba yumağından çıkarıp elle tutulabilir hâle sokar, umutsuz görünen bir uğraşa yol yordam verir. Teknolojinin gelişmesi de bununla ilgilidir. Zor bir işi elle yapmak için savaşçı bazen diretebilse de buna uygun araç geliştirmek savaşın parçasıdır. Savaşta önemli olan işe ne kadar çaba verildiği değil, çelişkinin çözülmesidir. Üç karpuzu taşımak için üç kollu olmaya gerek yoktur. Minimum çaba ile maksimum etkiyi yaratan eforsuz eylem bakışı, savaşçının daha çok işi daha kolay yapmasına olanak sağlar.

Odak

Eforsuz eylemin bir diğer yönü, yapılan iş üzerinde bütünlüklü bir anlayış ve kontrol sahibi olmaktır. Hedefi iyi tanıyan, ona nereden vuracağını da iyi bilir. Bu durum, iş üzerinde odaklanmayı gerektirir. Odak, bir hareketin merkezi veya ona yönelik bakıştır. Odak, neyle savaşmaktan nasıl savaşmaya, nereye vurmaktan ne zaman kaçmaya, işe dair her tür veriyi etkiler.

Odak, fotoğraf makinasının çalışma prensibi gibi düşünülebilir. Öndeki nesne netlendikçe geridekiler buğulanır. Yani odak nereye koyulursa gördüğü ve görmediği yerler olacaktır. Dolayısıyla işe bağlı olarak odak değişmelidir. Odak kimi zaman bir fabrikanın aylık sürecindeyken kimi zaman 150 yıllık emperyalizm tarihindedir. Somut duruma uygun somut tahlil, ona uygun odağı şart koşar.

“Tek bir yaprakla meşgul olursan, ağacı görmezsin. Tek bir ağaçla meşgul olursan da, tüm ormanı kaçırırsın.”^[6] der eskiler. Kısacası odak sabit kalırsa bütün kavranamaz. Odak, hedefe uygun biçimde değişmezse göz önündeki gerçek kaçabilir. Devrimci için neyle savaştığını, nereye vuracağını bilmek hayatî önem taşır. Ancak odağı sadece vuracağı yere koymak sistemin bütününü kaçırmaya neden olur. Örneğin taktiksel olarak seçimleri kullanmak ile bir sömürgede seçimlerin emperyalizmden bağımsız yapılacağını düşünmek bambaşka iki duruştur. Bu, parçaya bakarken bütünü kaçırmaktır.

Öte yandan odaklanmak, aktif olarak odağı belirli bir noktaya çevirmektir. Yani kişinin sadece bakışını değil, emeğini de o odakta yoğunlaştırmasıdır. Bu durum dikkatini işine veren birini niteleyebildiği gibi, belirli bir enerjinin yoğunlaşmasını da ifade edebilir. Örneğin duvardaki çatlağa odaklanan küçük bir güç, onu yıkabilir. Harekete hâkim kişi, bütünün içinde parçanın yerini anlamakta zorluk çekmezken aynı zamanda parçaların bütünü nasıl yarattığını da görür. Eforsuz eylemin peşinden giden savaşçı, böylece az miktarda bile olsa emeğini odaklayarak büyük işler başarabilir.

Yani savaşçı sadece elindekiyle değil bütünle de ilgili olmalıdır. Çalgıcının çalarken kendinden geçmesi, yazılımcının tek oturuşta kodunu bitirmesi, konuşmacının salondaki herkesin kalbine hitap etmesi gibi örnekler işine odaklanarak nitelikli işler çıkartan savaşçıları betimler. Ancak bunların devrimcileşmesi, bu işlerin işlevlerini ve bütündeki yerlerini irdeleyerek mümkün olur.

Fakat bütün ile ilgili olmak, odağın sürekli kaydığı, pek çok işin aynı anda yapıldığı bir durum değildir. Her iş, ayrı odaklar gerektirir. Eğer ki her işe, o işin gerektirdiği gibi odaklanılmazsa ortaya yarım yapılan ürünler çıkar. Aynı anda iki iş birden yapmak ikisine de düzgünce odaklanamamaya neden olur. Vakitten kazanmak isterken üzerine düşünülmemiş iki iş yapılır. Aynı anda tek bir işe odaklanıldığındaysa niteliği artırmak çok daha mümkündür.

Odak, monoton ve rutin işlerin daha verimli ve çekici olması için de kullanılabilir. Bu işler uyarıcıların azlığı nedeniyle sıkıcıdır. İşe oyunsuluk katmak veya işin estetiğiyle uğraşmak odaklanmayı kolaylaştırır. Örneğin bulaşık dizerken kendini puanlamak, belli bir sürede veya biçimde dizmek kişinin işiyle ilişkisini değiştirir. Plan yaparken, ders çalışırken veya benzeri rutin işlerle uğraşırken yapay zorluklar eklemek, işi çekici kılar.

Benzer şekilde belirli bir fikre odaklanılması isteniyorsa, o fikrin hangi estetik yollar ile verildiği kritik önem taşır. En önemli fikir bile olsa eğer sıkıcı ve monoton bir tavırda, izleklikten uzak ve yavansa odaklanmak zor olacaktır. Dolayısıyla ürüne odaklanmayı sağlayabilecek bir estetik kurulmalı, odağı kendine çeken biçimler kullanılmalıdır.

Saldırı psikolojisi

Buraya kadar savaşın hayata içkinliğini ve gelişimin anahtarı olduğunu, eforsuz eylemi, savaşçının savaşı nasıl yönetip sanata dönüştüreceğini ve odağın önemini ortaya koyduk. Bunlar savaşa yönelik yeni bir kavrayış kurmak içindi. Tabii hayata dair radikal bir kavrayış, radikal eylemleri de beraberinde getirir. Konumuz sadece savaşçılık değil, devrimcinin savaşçılığıdır. Her daim çelişkiler çıkacaksa, devrimci olan bunları kökten çözmektir. Bu da ancak saldırı psikolojisi ile mümkündür.

Saldırı psikolojisi ile örgütlemek, önemli bir ayrım noktasıdır. Sınıf savaşımında, önemli netlik ve berraklığı yansıtıyor. Sosyalizm savaşının kabulünü ve uzlaşmazlığını anlatıyor. Savaşın taraflarının ayrılmasını gerektiriyor. Sosyalist devrimci hedefi ve aynı anlama gelmek üzere, zafer için hareket edenlerin basacakları moral zemin budur. Aynı yolda yürüyen devrimci dostlarımızla beraberlik çizgisini ve dost-düşman ayrımının netleşmesini sağlıyor. Bizim açımızdan, bu düzende hedeflenebilecek hiçbir ileri noktanın olmadığını gösteriyor, sosyalist devrim perspektifini koyulaştırıyor. Burjuvazinin bizi savaşa davet ettiği türünden, içi boş, anlamsız tekerlemelerden kurtarıyor; çünkü burjuvazinin varlığı savaşa davet etmesine gerek bırakmıyor. Her gün, yaşamın her anında savaşın varlığının nedeni oluyor.^[7]

Sınıf savaşımı, içi boşaltılmamış olarak kavrarsak, savaşı anlatır. Savaş, klasik tanımlama ile politikanın devamı ise, burjuvaziye karşı savaş, sıcak karşılaşmaları anlatmakla beraber, ona indirgenemez. Zaman zaman sıcak karşılaşmalar savaş olmuyor, savaşın bir anı belki de şiddetin en fazla açığa çıktığı an oluyor. O an yaşanan çarpışma savaşın tümü içinde bir noktayı ve bir alanını yansıtıyor. Savaşın tüm boyutlarını yansıtmıyor. Fakat örgütlenmenin her aşamasında, günlük çalışmanın her noktası ve her alanında (ajitasyon, ideolojik çalışma, örgütlenme vb.) o sıcak çarpışma psikolojisi ile hareket etmek bir zorunluluktur. Sadece sıcak karşılaşmaları savaş olarak düşünmek, savaşımın, günlük yürütülen alanlarda aynı psikoloji ile davranmamayı beraberinde getiriyor, yaptığımız işleri küçümsememize neden oluyor. İnsanlar ve yoldaşlarımızla ilişkilerimizde, uzlaşmaya, yumuşamaya, kof bir hümanizmin gelişmesine yol açıyor. Biz bu nedenle “Ya Sosyalizm Ya Ölüm” sloganını, sadece sıcak karşılaşmaların sloganı olarak değil, günlük çalışmalarımızın yol gösterici bir belgesi olarak da kullanıyoruz.^[8]

Adalı ve Soydan, devrimciye sadece savunmada kalmamayı, sisteme yönelik her açıdan saldırmayı anlatır. Devrimci sadece o anki koşullarla savaşmaz, sistemin bütünüyle savaşır. Dolayısıyla da mevzilerini her an ileriye taşımaya uğraşmalı, savunmada kalarak kendisini tüketmemelidir. On iki bin yıllık sınıflı toplumlar tarihi, sadece savunmada kalarak aşılamaz. Ancak saldırı psikolojisiyle örgütlenen teorik ve pratik savaşımlar yolu ile sınıfsız bir toplum kurulabilir. Bekir’in de dediği gibi, “Kendi idealleri için savaşmayı göze alamayanlar başkalarının idealleri için ölür.”^[9]

Savaşmaktan zevk almak

Tüm bunlardan sonra, ana tezimize geri dönüyoruz. Savaşmaktan zevk almak. Şimdi tüm bu bilgilerle karşısına çıkan sorunları emeğiyle çözen, neyle savaştığını seçip taraf tutan, işine istediği gibi odaklanıp hedefi doğrultusunda az eforla çok iş yapan ve en önemlisi hayatın her alanında daha ileriye gidip bu sistemi yıkmaya çabalayan bir emekçiyi hayal edelim. Bu emekçinin savaşını sevmemesi, bunu bir çile olarak görmesi, bundan kaçması pek de olası görünmüyor benim gözüme.

Biraz daha somutlayalım. Köy köy gezen tiyatrocuyu, balkona asmak için Filistin bayrağı ören nineyi, okulunda yaşadıklarını duvarlara yazmaya çıkan genci, kortejde kullanmak için yürüyen sahne kuran devrimciyi, asılacak pankarta Denizleri çizen öğrenciyi, toplantı verimli geçsin diye hem güldürüp hem düşündüren sendikacıyı düşünelim. Her birinin ayrı zorluğu olan ve sistemin farklı çehreleriyle savaşmayı gerektiren bu örneklerin ortak yanı, sisteme bir taş attığını bilen, onu devirmek için savaşan, bu mücadeleye kendinden bir şey katan ve bunu yaparken kendini ve işini geliştiren emekçileri barındırması. Yani devrimci savaşçıları, savaşmaktan zevk alanları gözler önüne sermesi.

Tabii bu yazının kapsamını sınırlı tutmak gereğinden ötürü yaratıcılık ve hayal gücünü, heves ve tutkuyu, savaşım içerisinde alınan farklı duyguları ve zevk almanın psikolojik ve fizyolojik kökenlerini irdelemeye pek giremedim. Onlar da artık başka bir yazının konusu olacak.

Sonuç olarak demem o ki, savaşçı olmak için savaşmaktan zevk almaya illa gerek yoktur. Ancak samimi her devrimcinin savaşından zevk alabilmesi için büyük nedenleri vardır. Mücadeleyi büyütürken kendini geliştirmenin, kitlelerin kalbini kazanırken sistemi daha da deşmenin, eskiyi yıkarken yeniyi kurmanın yolu bu işi sevmekten, savaşmaktan zevk almaktan geçmektedir.

Öyleyse tekrarlayalım, savaşmadan kurulacak yeni bir dünya yoktur!

^[1]    Sun Tzu.

^[2]    Deniz Adalı, Diyalektik Materyalizm Tarihsel Materyalizm, III. Baskı, s. 84, Kaldıraç Yay. İstanbul, 2011.

^[3]    A.g.e., s. 85.

^[4]    A.g.e., s. 85-86.

^[5]    Bekir Kilerci, “Gemi-Denizciler”, Savaşçının Türküsü, Kaldıraç Y.

^[6]    Takuan Soho.

^[7]    Deniz Adalı, Fikret Soydan, Devrimci Yaşam, s. 85, Kaldıraç Y.

^[8]    A.g.e., s. 85-86

^[9]    Bekir Kilerci, “Kenardakilere”, Savaşçının Türküsü, Kaldıraç Y.

İliç’te altın madeni, Şubat 2024 ortasında, bir cinayete, taammüden bir cinayete sahne oldu. Anagold, maden işletmesini işleten firmadır. Çalık Holding, onun yerli ortağıdır ve öyle anlaşılıyor, Binali Yıldırım orada görevlidir.

“Kaza”da, ölen ya da kayıp olan insan sayısı 9 olarak söyleniyor. Doğru mu bilmiyoruz. Bildiğimiz şu ki, doğru olmama ihtimali çok daha fazladır. Saray Rejimi, her konuda yalan söylemektedir. İçişleri Bakanlığının Ankara’daki yerine PKK bir saldırı düzenlediğinde de ölen sayısını bilmiyoruz. İki yaralanmadan söz ettiklerinde, kameraların kaydettiği görüntülerde, 5’ten fazla ambulans vardı. Irak sınırında, 12 asker kaybettik dediklerinde PKK kaynakları, açık olarak 95 askerin ölmesinden söz ediyordu. Ya da pandemideki ölü sayısı doğru muydu? Peki, 6 Şubat depreminde ölenlerin sayısı doğru mudur? Elbette değildir. Demek Saray Rejimi, her konuda yalan söylüyor. Enflasyon rakamları da yalandır, işsizlik rakamları da yalandır. Yalan, karanlık ölçüsünde artmaktadır. Saray Rejimi de dâhil, modern kapitalist devletlerin tümünde, karanlık ve yalan doğru orantılı hareket etmektedir. Ne kadar karanlığa ihtiyaç duyuyorlarsa, o denli yalan söylemektedirler.

Demek ki onların iş kazası dedikleri, bizim planlı (hukukçular “taammüden” diyorlar) bir cinayet ve katliam dediğimiz bu İliç madenlerinde ölen sayısının baştan aşağıya yalan olduğundan emin olabiliriz.

Bu olay bize sömürge bir ülke olmak nedir konusunda güzel bir ders veriyor. Bizim sol ya da “aydın” geçinen kesimlerimiz için bu nokta önemlidir. Çünkü onlara göre, biz bağımsız bir ülkeyiz. Bunu söylediklerinde, efendiler, perde arkasında gülmektedirler. “Biz, 1920’de bağımsız bir ülke olarak kurulduk” dediklerinde ise, hem gülmektedirler hem de bunu diyenlere “aferin” demekten geri durmamaktadırlar. Bu hâli ile sol ve “aydın”lar, aslında onların sömürgeciliğe dayanan egemenliklerini örtme konusunda özel bir çaba sarf eder durumdadır. Elbette buna “aferin” denir. Hele hele, “TC, laik, demokratik ve sosyal bir hukuk devletidir” diyenleri gördüklerinde, bu gülmelere ses karışmakta, kahkahalar atmaktan kendilerini alamamaktadırlar.

Onun için, sol, “aydın”lar ve bazı “uzmanlar” bu konuyu iyice dinlemeli, incelemelidir.

Biz, Türkiye bir sömürge ülkedir, diyoruz. Oysa siyasal iktidar ve ortakları (yani AK Parti, MHP değil sadece, CHP ve diğerleri de dâhil), yani Saray Rejimi (Saray Rejimi, sadece AK Parti ve MHP demek değildir; İYİ Parti de, CHP de, diğer burjuva partiler de içindedir), “biz bölgesel bir gücüz” diyorlar.

Bu konu üzerinde biraz duralım.

1

Türkiye bir sömürge ülkedir. Sömürge ülke olmak, sadece ekonomik bir olay değildir. Bu konuya sonra döneceğiz. Türkiye, en başından beri, sömürge bir ülke olarak örgütlenmiştir. Ekim Devrimi’nin etkilerini silmek için, iki yönde hareket etmiştir: Birincisi, halkların özgürleşmesini önlemek için, halkların hapishanesini organize etmek için, ırkçı bir Türkçülük geliştirmişlerdir. “Bu devlete bir millet lazım”, egemenin hiç sevmediği “imalat” işini millet imalatında kullanması demektir. İkincisi, TC devleti, giderek Sovyetler’e karşı bir ileri karakol olarak örgütlenmiştir. “Batı medeniyeti” hedefi ile Türkiye, Batı emperyalizminin ortak sömürgesi olarak kullanılmaya başlanmıştır. 10. yıldan sonra bu değişimi çok net görmek mümkündür. Bu, aynı zamanda işçi sınıfının varlığının da reddedilmesi demektir.

Cumhuriyetin 10. yılı, Hitler faşizminin, Ekim Devrimi’ni boğmak üzere, emperyalist sermayece, tekelci sermayece yükseltilmeye başladığı dönemdir.

İkinci Dünya Savaşı sonrası, 1946’da başlayan ABD egemenliğine tam teslimiyet, NATO’ya 1952’de girilmesi ile tamamlanmıştır.

O günden bu yana, bu ülkede “ortaklaşa sömürgecilik” sürmektedir. “Ortaklaşa sömürge” olma hâli yaygın değildir. Bir ülke, eğer iki veya daha fazla emperyalist güç tarafından sömürgeleşmekte ise, zaten ona uygun, iki parça olarak örgütlenir. Genel eğilim budur. Ama İkinci Dünya Savaşı, faşizmin Kızıl Ordu eli ile, insanlık tarafından yenilgisi de demektir. Bu durum, umutları artırmış, emperyalizme karşı direnişi geliştirmiştir. ABD emperyalizmi liderliğinde Batı emperyalizmi, buna karşı bir cephe oluşturmuştur. Bu karşı-devrim cephesinin askerî gücü NATO’dur ve NATO, üye ülkelerin hepsinde, adına “Gladio” vb. denilen özel örgütlenmeler yaratmıştır.

Türkiye, ekonomik olarak Almanya başta olmak üzere AB’ye bağlı iken, siyasal olarak NATO mekanizmaları ile ABD’ye bağlıdır. “Ortaklaşa sömürge” olma durumu budur.

Nitelik olarak “ortaklaşa sömürge” ile “sömürge” ülke arasında büyük fark yoktur. Her iki hâlde de sömürgedirler.

Ekim Devrimi, 1990’da yenildiğinde, SSCB çözüldüğünde, emperyalist Batı içinde var olan çelişkiler su üstüne çıkmaya başlamıştır. Çok değil, 3 yıl öncesinde, Batılı tekeller, uluslararası sermaye, birbiri ile açık bir savaş hâlinde idi. ABD, Alman otomotiv devi Volkswagen’e cezalar keserken, Almanya da, Google’a cezalar kesmekteydi. Bugün, Ukrayna savaşı sonrasında, ABD yeniden Batı emperyalist cephesini kendi kontrolüne almaya başladıktan sonra, bu savaş görünmez hâle gelmiştir. Ama hâlâ vardır.

Ve Türkiye, Batı güçlerinin savaş alanı hâline gelmektedir. Unutmayınız, Susurluk operasyonu, Almanya’nın operasyonu idi ve ABD kadrolarının odaklandığı “Gladio” tarzı örgütlenmeyi hedef almıştı. Tıpkı İtalya’daki gibi. Ama Türkiye’de başarılı olamamıştır.

2

Bu süre içinde, ABD emperyalizmi, 1990’lardan başlayarak, tehdit altında olan hegemonyasını sürdürebilmek için, Türkiye’yi bir tetikçi hâline getirmek üzere harekete geçmiştir. Balyoz-Ergenekon operasyonları, egemenlerin (Batı emperyalist güçlerinin) Türkiye’de kadrolar üzerinde yürüttüğü mücadeledir. Gülen Hareketi, tamı tamına budur. AK Parti projesi başlı başına budur.

ABD, kendi siyasal egemenliği altında, iki şey yapmaya başlamıştır:

– Bir yandan, ekonomik alanda, yeni sektörler üzerinden (enerji, sağlık sektörü, inşaat, eğitim vb.) Arap sermayesini de devreye sokarak, yeni bir ekonomik elit yaratmaya başlamıştır.

– İkincisi, TC devletini bir tetikçi hâline getirmek üzere, Suriye, Irak, İran, Libya, Balkanlar ve Kafkaslarda etkili hâle getirmeye başlamıştır.

İşte buna, “bölgesel güç” olmak diyorlar.

Bu bölgesel güç olma hâli; (a) sömürge olmaktan çıkmak değil, daha da derinleşen sömürgecilik ilişkisi demektir, (b) emperyalist egemene (buna egemen, efendi de diyebiliriz) rağmen bir güç olma hâli değildir.

Kore’ye asker gönderirken, Kore iç savaşında taraf olurken, aynı tetikçiliği yapmıştır ve o dönemin devrimcileri “Kore nire, Türkiye nire” diye sloganlar atmaktaydı. Menderes iktidarını, “Kerkük ve Musul” üzerine sürerken, Irak’taki Baas iktidarını etkisiz kılmak için uğraşırken, sonunda bir darbe ile Saddam’ı iktidara getirene kadar bu politikayı sürdürürken, aynı tetikçiliği organize ediyorlardı.

Bugün var olan “dışarıda savaş, içeride savaş” durumu, Saray Rejimi’nin politikası, aslında bu tetikçilik ile yakından bağlantılıdır.

Türkiye, bölgenin ekonomik açıdan gelişmiş belli başlı ülkelerinden biridir. Bölgemizde, ekonomik-sosyal-kültürel açıdan, İran, Mısır, Türkiye, Suriye önemli ülkelerindendir. Bu durum sadece Türkiye’ye ait bir durum değildir. Ama ABD politikaları açısından, ABD egemenliği açısından Türkiye-İsrail işbirliği oldukça önemli görünmektedir, en azından bugün böyledir.

Demek ki “bölgesel güç” tarifleri, emperyalizme rağmen değildir.

Evet, dünyada yeni güç dengeleri de oluşmaktadır. Bu yeni güç dengeleri içinde Rusya, Çin vb. ülkelerin, bölgemizde de, dünyada da, ülkemizde de etkileri olur. Bu durum, farklı görüntülerin ortaya çıkmasına neden olabilir, olabilmektedir de. Ama TC devleti, Batı emperyalizminin, ABD’nin sömürgesidir.

Türkiye, bugün, ekonomik olarak hâlâ dünyanın 23. ülkesidir ve içine kara para da konulursa daha da büyük bir ekonomiye sahiptir. Ama bu durum sömürge olma hâlini ortadan kaldırmaz. Zira kara para ekonomisi, yine efendilere, Batı emperyalizmine bağlıdır.

Şimdi, tüm bu gerçekliğin, İliç maden katliamı ile nasıl bir bağı olduğu sorulabilir.

Bazı bilgiler bize yardımcı olabilir.

– Hesaplamalara göre, bunu kesin bilemiyoruz, İliç madeninin sahipleri, aslında ABD’li ama Kanada borsasına bağlı firma, köylüleri bulundukları alandan taşıyıp, onlara evler yapmak da dâhil, 20 milyon USD para harcamıştır. Ve elde ettiği gelir 8.5 milyar USD’dir. Bu oldukça yüksek bir getiridir.

– Anagold şirketi, bulunulan alanı elde etmek için, diğer altın şirketleri ile birlikte, 9 kere meclisten yasa çıkartmıştır. Bu yasa çıkartma işini, sadece altın arama işinde görmüyoruz. Bu durum mesela Cargill ile tarımsal alanda da geçerlidir. Yasada sürekli değişiklik yapılması, mesela ÇED raporlarını aşabilmek için ya da yasal ayarlamalarla kârı artırmak için vb. yapılmaktadır.

– Anagold, köylülerle, ağır hükümler içeren bir anlaşma yapmıştır ve ortaya çıkan hiçbir sorun için dava bile açamayacakları garanti altına alınmıştır. Bu, işgalci bir gücün, işgal ettiği bir alandaki faaliyetine benzemektedir.

– Dünyada çıkarılan tüm altının ancak %1’i süper iletken olarak kullanılmaktadır. Bu süper iletken için kullanılan altının dışında kalan %99’u, para yerine altın, ziynet eşyası olarak altın biçiminde spekülatif amaçlarla kullanılmaktadır. Bilindiği gibi, artık dünyada para basma işi altına bağlı değildir. ABD yıllarca bu nedenle karşılıksız dolar basmıştır. Ve son yıllarda, tüm ülkeler bunu yapmaktadır. Öte yandan süper iletken olarak pek çok yeni madde üretilebilmektedir.

– Siyanürle altın üretme işi, doğanın açık ve net bir yağması, yok edilmesidir. Ve üstelik, gerçek anlamı ile dünyada kimse altına ihtiyaç duymamaktadır. Hiçbir biçimde insanî bir gereksinim değildir. Bu kadar tahripkâr bir maddenin, siyanürle üretilmesi, ancak açgözlülükle, yüksek kâr hırsı ile ve hepsinden önemlisi sömürgecilikle açıklanabilir. Birçok ülke, siyanürle altın elde edilmesini yasaklamıştır.

Bu bilgiler ışığında şu sorulabilir: Bir ülke, neden böylesi bir tahribe, böylesi bir yağmaya müsaade eder? Yanıtı sömürgeciliktedir.

Altın madeni işleten tüm firmalar Türkiye’de, çok küçük bir oranını devlete ödemektedir. Ve bu da, beyan ettikleri miktara bağlıdır. Çünkü beyan etmedikleri miktar oldukça yüksektir.

Altın madenleri, Türkiye’de, oldukça ciddi ayrıcalıklar da elde etmiştir. Bir bölgeyi boşaltma, basit bir ayrıcalık değildir. Ama dahası var, bu firmaların tümü, devletten çok ciddi teşvik ve ayrıcalıklar elde ederek işe başlamaktadır. Öylesine vergi avantajları, öylesine bedava krediler vb. elde etmişlerdir ki, gerçekte hiçbir yatırım yapmamışlardır dense, yeridir. Demek siyanürle altın madeni işleten firmalar, madeni aldıklarında, daha ilk gün, ceplerine para koymaktadırlar. Sadece AK Parti döneminde elde edilen bu ayrıcalıklar, yağma ekonomisine çok güzel örneklerdir.

İşte bunlar sömürgeciliktir.

Sömürge olma hâli, salt ekonomik bir hâl değildir. Egemen, kendine bağlı memurlar, yöneticiler “seçer”ken ya da “seçtirirken”, aynı zamanda uluslararası sermaye ile ortaklık kurarak kasalarını dolduran yerli ortaklar ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, ülkemizdeki tekeller, holdingler, aslında uluslararası sermayeye bağlıdır, onların ajanlarıdır.

Sömürgecilik, hukuk sistemini, devlet yönetimini, yerel yönetimleri etkilemektedir. Kurdukları, rüşvet de içinde, kontrol mekanizmaları ile her şeye çökmektedirler.

Ve bu aynı zamanda sosyal, aynı zamanda kültürel bir değişim de demektir. Kendini, geleceğini, havasını, toprağını, doğasını, suyunu satan, bunu yok ederek kullananlara izin veren devlet çarkı, aslında insanı da kirletmektedir.

Sömürge ülkelerde, sömürgeci bir kişilik ortaya çıkmaktadır. Efendiye, yabancı tekellere, para babalarına hayranlık duyan, onlardan bir kırıntı alabilmek için onlara yaltaklanan, bireysel çıkarı için, ailesini, köyünü, toplumunu feda eden bir kişiliktir bu.

Buna, Batı, “medeniyet taşıma” adını vermektedir. Efendinin köpekliğini, kâhyalığını yapan egemenler ise, “medeniyet taşıma” işini her gün propaganda etmekte, bunu bir kültür ve politik hedef hâline getirmektedir. Amerikalının dilini, Amerikalının giyim biçimini, Amerikalının kendini aşağılamasını baş tacı yapmaktadır. Saray Rejimi “buyruk” veren bir sultan gibi, başında bir taç varmış gibi davranmaktadır. Bu taç, aslında efendinin boynuna taktığı yuların süslenmiş hâlidir. Egemeni, devleti böyle olan bir ülkede, bu rejime, bu devlete karşı direnmeyen halk kitlelerinde de yalaka, aşağılanmaya boyun eğen, efendinin alaylarına tebessüm eden, yalaka bir kişilik ortaya çıkmaktadır.

Sömürge kişilik, aslında üzerinde uzun uzun konuşulacak bir alandır. Ve egemenler, devleti elinde tutanlar, hayranlık içinde efendiye her türlü hizmeti sunarlarken, kitlelere de bunu “gelişme”, “kalkınma”, “modernleşme”, “vatanın çıkarları” olarak sunmaktadırlar. Bunun için, uzmanlar ordusu, bunun için “aydın”lar organize etmektedirler.

Demek ki, sadece topraklarımız, havamız, tarımımız zehirlenmiyor, aynı zamanda insanımız da zehirlenmektedir. Sömürge kişilik, tüm bunlar karşısında susan, boyun eğen bir kişiliktir. Tarikat şeyhlerinin bu denli fazla olmasının nedeni budur. Tarikat şeyleri, kendi ayakkabılarını yalatırken, “abdest suyunu” müridlerine içtirirken aslında bu efendilerin halkı kirletme planının bir parçası olarak hareket etmektedirler. Çocuklarını Epstein gibilere peşkeş çekme işinin ardında bu vardır. Tarikatlarda erkek ya da kız çocuklarına tecavüz edildiğinde buna, dinî bir kurumda olduğu için “bir kereden bir şey olmaz” diyebilen kadın bakanların varlığı, bu sömürgeci kişilikle anlaşılabilir. Erdoğan’ın, benim görevim rant üretmektir, demesinin, diyebilmesinin, ülkeyi bir AŞ gibi yönetmek istiyorum, diyebilmesinin temelinde bu vardır. Ülkeyi bir çiftlik olarak ele alan efendi, ABD ve Batı emperyalizmi, burayı asla vatanı olarak görmeyen yöneticileri, bu nedenle son derece kolaylıkla bulabilmektedir.

Özetle altın madeni katliamı, aslında içinde efendinin, onun halkına karşı tetikçi olarak kullandığı devletin, şirketlerin, yasal mevzuatı hazırlayanların, bilerek, planlayarak hazırladıkları bir katliamdır.

İliç madeninde meydana gelen olayların tümü, ülkedeki tüm madenler için geçerlidir. Sadece oralarda bu sürecin hangi gün ortaya çıkacağı bilinmemektedir. Ama mutlaka bir gün olacaktır.

Binali’nin, utanmadan, her şeyin kontrol altında olduğunu söyleyebilmesi, bu fütursuzluğun ifadesidir.

Ve tüm bunları önlemenin yolunun, isyan, örgütlü mücadele olduğu açıktır. Bu, işçi ve emekçilerin, kadınların ve gençlerin direnişi ile durdurulabilir. Ve asla lokal olamaz. Yani, tüm iktidarı işçi sınıfının bir devrimle alması olamadan, bu süreç durdurulamaz. İşçi sınıfı, halklar, kendi kaderlerini kendi ellerine almakla görevlidir.

Bugün, bu saatte bu içerikte bir yazıyı yazma zorunluluğu hissetmeyi nasıl tarif edeceğimi bilemiyorum.

Bir yıl oldu…

“Ortak, iyi geceler uyandırdım kusura bakma, haberlere bakar mısın?” diye bilmem kaç telefon görüşmesi yapışımızın üzerinden bir yıl geçmiş olacak birkaç saat sonra.

Devamı biraz çorap söküğü gibi geldi. İnsan düşününce bazen hayret de ediyor gerçekten; sanki pazara gitmeden önce buzdolabına yapıştırılmış not kâğıdındaki yapılacaklar listesini işaretler gibi bir akış. “Tanıdıklara ulaşmaya çalışalım ama şarjlarını bitirecek kadar zorlamayalım”, “büroyu açık tutalım”, “kalkıp gitmeyi organize edelim”, “burada kalanlarla yapılacakları belirleyelim”, “eylem yapmak lazım”… Bundan fazla örneği buraya yazmak lüzumsuz, okuyucu üç noktayı dilediği gibi doldurabilir.

Öğrenmenin, öğrenilenin eyleme yansımasıyla ölçüldüğünü düşünenlerdenim.

Birbirinden haberli/habersiz milyonlarca insanın refleksinin dayanışma göstermek olmasının devlet ile kitleler arasındaki zayıflayan bağın bir yansıması olduğunu, daha önce yaşanan onlarca örnekle beraber yığınların biraz da “iş başa düştü”yle karışık, “yara kimdeyse merhem ondadır”ı öğrenmesinin göstergesi olduğunu söylemek abartı olmaz.

Örgütlü insan ile örgütsüz yığınları birbirinden ayıran onlarca şey vardır. Yığınlar “öğrenirken”, örgütlü insan “bilir.” Öğreten en çok öğrenen olmalıdır derler. Bu bilme hâli, yığınlardan öğrenmeyle birleştirilince hep bir adım daha ilerde olmak, yol açmak, yol bulmak kolaylaşır. Üstelik bir devrimci, yığınlardan farklı olarak işi yol açmak, yol bulmak olan muazzam bir araca sahiptir; devrimci örgüt.

Bundan sonrası çeşitli kabullere dayanacak. Bu kabullere katılmayanlar için yazının devamı çok anlam ifade etmeyebilir.

1- Bu devlet halk düşmanıdır. Tek zerre halk yararına hiçbir şey beklenemez.

2- Devrim, var olan burjuva devlet mekanizmasını parçalamayı hedefler.

3- Devrimcinin görevi, devrim yapmaktır.

Bundan 10-15 sene önce “sloganlar devrim programının en özlü ifadesidir” diyerek birbirleriyle kendi örgütünün sloganlarını saatlerce, günlerce tartışıyordu devrimciler.

Bu temel doğruları kabul ediyorsanız, hadi çıtayı biraz daha düşüreyim bu temel doğruları söylemlerinizde kullanıyorsanız, doğal olarak bunların altını eyleminizle doldurmanız bekleniyor.

Bu temel kabulleri, bugünün muhtemelen en fazla kullanılacak sloganıyla birleştirelim.

1. a) Unutmayacağız

Mayıs 2023 seçimlerinde solun çoğunluğunun aldığı tutumu buraya uzun uzun yazmayacağım. Ancak “unutmama” hâlinin de eyleme yansıması olmalıdır, üstelik eğer toplumu dönüştürme iddianız var ise salt kendi unutmamanızla yetinemezsiniz. Toplumun tamamının unutmayacağı eylemleri örgütleme sorumluluğunuz olur.

Bu 6 Şubat süreci, bunun kötü bir göstergesi olmuş, geçen sene “demokrasi şöleni”yle gömülen insanlarımızın üstüne bugün de yerel seçim toprağı atılmıştır. Bu öylesine bir hâl almıştır ki geçen sene depremin ilk haftası tepkiler nedeniyle liberal gazete Oksijen’e özür dileten, neredeyse yayınladıkları sayıyı toplatacak hâle getiren fotoğraf bugün sol yapılar tarafından “unutmayacağız” başlığıyla paylaşılmıştır. Bu çürümedir.

1. b) Affetmeyeceğiz, hesabını soracağız

“Anayasayı tağyir, tebdil ve ilga” suçunun onur sayılmasından elinde 82 Anayasası ile eylem yapmaya evrilen politik atmosfer ve ideolojik bulanıklıkta elbette buna da bir dizi örnek vermek mümkün. Ancak üzüm yemek istiyorum, şimdilik.

99 dâhil hiçbir depremden sonra kamu görevlilerinin yargılanmadığı biliniyorsa, 6 Şubat katliamından sonra suçlularının yargılanmasının ancak bizim elimizde olduğu da bilinebilir. Yani bunu AYM’ye havale edemezsiniz.

Ama mesela şunları yapmayı önümüze koyabilirdik:

– 6 Şubat genel grev, genel direniş günü ilan edilirdi.

– 2-3-4 Şubat günleri tüm ülkede meydanlarda kitlesel mitingler, yürüyüşler organize edilirdi.

– 5 Şubat günü her yerden yola çıkılarak, yollarda olan herkesin 04.17’de olduğu yerde durup ortak açıklamayı okuduğu, 6 Şubat günü, bugün depremden bahsetmemizi sağlayan bir mücadeleyi bir yıldır veren Antakya halkıyla buluşulabilirdi.

– Kürsüsünü adalet arayan ailelerden mahalle afet gönüllülerine, deprem dayanışma koordinasyonlarından 1 yıldır bölgede yeni yaşamı örmeye çalışan demokratik kitle örgütlerine, hesap sormak isteyenlerin kullandığı merkezî kitlesel bir hesap sorma mitingini örgütleyebilirdik.

Bu 6 Şubat’ta toplumsal direnişin özneleri bir araya gelerek, önüne bu gündemleri koyarak çalışmaktan ve acıyı öfkeye, hüznü isyana dönüştürecek bir toplumsal hareketi yaratma fırsatını kaçırmıştır.

Ancak perde kapanmış değildir. Önümüzde uzun soluklu bir mücadele durmaktadır.

Aslolan devrimin gündemidir.

6 Şubat 2024, 02.57

Not: Bu yazı yazıldığında yıldönümü eylemlerinin büyük çoğunluğu başlamamıştı. ”4’lü”nün Beşiktaş Meydanı’ndaki saati neredeyse kimse gelemesin diye belirlenmiş eylemi yapılmamıştı. On binlerce Antakyalı “Katil devlet hesap verecek” sloganıyla yürürken, bu sloganı attı diye devrimciler DİSK temsilcisi tarafından polise hedef gösterilmemişti.

Biz eşyayı adıyla çağırırız. Dün yaşananlar Arat Dink’in o 2010 yılında yazdığı yazıyı anımsattı;

“Diyorlar ki ‘devlete katil deme’, ‘dedirtmem’. ‘Ben devletim’ diyen katilleri çıkar ortaya, onlara ‘sen devlet değilsin’ de önce, sonra beni tashih edersin.

“Diyorlar ki ‘devlete katil deme.’

“Olur.

“Seri Katil.”

Filistin direnişi, İsrail’in soykırımı saldırıları, bir yandan Ortadoğu’daki durumu bir bütün olarak, yeniden gündemin ön sıralarına çıkardı. Diğer yandan da, egemene karşı, bir halkın direnişini yeniden gündeme taşıdı.

Konu İsrail olunca, İsrail’i soykırım ile suçlamak, hemen bir medya kampanyası ile düşman ilan edilmek anlamına da geliyor. Ama bu arada İsrail basını, İsrail muhalefeti, tüm bunlara tezat olacak şekilde, tüm İsrail savunularını yerle bir edecek şekilde, durumu ortaya koyuyor.

Hamas’ın saldırısının daha ilk günü ya da ertesi günü, İsrail’in ünlü gazetesi Haaretz, tereddüt etmeden, Hamas’ın saldırılarının gerçek suçlusu Netanyahu hükümetidir anlamına gelen başlıklar attı.

Doğrusu, İsrail basınında Haaretz, sol basından sayılmaz. Komünistlerin ortaya koyduğu tutum gibi tutumları da almaz. Ama işte bu İsrail gazetesi, durumu ortaya koyarken, cesur davranabildi.

Dünya tekelci medya ağları, Hamas’ın kadınları çıplak hâle getirip teşhir ettiği, çocukları öldürdüğü, hatta 40 çocuğun boğazını kestiği görüntüleri yayınlıyordu. Ve İsrail gazetesi, tüm bunların yalan olduğunu ortaya koydu. Netanyahu’nun savaş naralarını beslemek için bu yalanların ortaya konduğunu ifade etti.

O zaman da biz sormuştuk: İçişleri Bakanlığına Kürt gerillalarca gerçekleştirilen saldırı, üstelik hiçbir sivil kaybı da yokken, mesela değil burjuva basın, “muhalif basın” tarafından bile, “bu saldırının gerçek suçlusu Kürtlere kimyasal silahlarla saldıranlardır” diyemediler. Oysa, bir burjuva demokrat bile, kimyasal silahlarla, kendi haklarını talep eden bir halka, bir grup ya da topluluğa saldırıyı lanetleyebilir. Bizim “muhalif basın” kendine şunu sormalıdır: Aslında bu İsrail basını Marksist değil, buna rağmen neden bu gerçeği açıklıyor? Bu soruya bulacakları yanıt, kendilerinin ne kadar “muhalif” olmaktan uzak olduklarını da ortaya koyacaktır.

AK Parti diktatörlüğü, tek adam diktatörlüğü, İslamo-faşizm, tek adam yönetimi, patrimonyal sultanlık vb. adlarla andıkları bugünkü devlet örgütlenmesinin her “kötü” uygulamasına karşı, gidip Atatürk’e sığınıyorlar. Oysa, bizzat kendilerinin fikirleri olmalı ve gerektiğinde bu fikirlerini, bir “dokunulmaz” isme başvurmadan savunabiliyor olmaları beklenirdi. Olması gereken budur.

Eminim, bu eleştiriyi, çok yersiz bulacaklardır. Bu nedenle, belirtmeliyim ki yalnız değiller. Mesela, Barolar Birliği, farklı baroların kurulmasını öngören yasalar hazırlanırken, Ankara’ya yürüme kararı aldılar. Ankara’ya vardıklarında, o da ne, “Anıtkabir”e yöneldiler. Saray Rejimi’ni, Atatürk’e şikâyet ettiler.

Bu, bizim “muhalif”lerimize özgüdür: Bir şey yapacaklarsa, mutlaka, Atatürk’ten destek istiyorlar. Ve emin olun, işler ters gidince de, hemen “bu halktan bir şey olmaz” diyorlar. Oysa, Mustafa Kemal’in daha samimi takipçileri olsalardı, mesela “bu halktan bir şey olmaz” diyerek kendi korkularını örtmeye çalışmazlardı.

Sanırım kabulü zor olmasa gerek: Bu ülkede burjuva demokrat anlamda bir ciddi muhalefet yoktur.

Demiş ya ozan; bilirim, yaranın ucu derinde.

Biz, İsrail katliamlarını onaylamayan İsrail basınının tavrını, neden bizim muhalif basınımızın göstermediğini merak ediyoruz.

Eğer devlet, mesela Roboski’ye saldırırsa, bu saldırıya karşı çıkan herkese, hep birlikte, “sen önce terörü kına” deniyor. İyi ama, devlet terörünü kınamayan bir kişi, bu soruyu saldırganca soruyor diye, biz, “TC devleti, demokratik, laik, sosyal bir hukuk devletidir” tekerlemesini mi sakız gibi çiğnemeliyiz? Bu mudur, o ünlü “insan hakları” savunusu, o ünlü “hümanizm”iniz?

Buyurun, İçişleri Bakanlığına bir saldırı var ve sivil ölümü de yok. Buyurun, sivil ölümleri olmadan ortaya konulan bu eylemi, hadi övmeyin, ama anlamaya, arkasında yatanı ortaya çıkartmaya çalışın.

TC devleti, 2015 yılından beri, eski savaş politikalarına dönerek, Kürt halkına karşı saldırı ve savaş politikalarını devreye soktu. Buna karşı çıkana, bizzat Saray Rejimi, sizin sözlerinizle, mesela tek adam diktatörlüğü, Erdoğan diktatörlüğü, İslamo-faşizm, “terörist” diyor. Diyor ki, siz barışı savunursanız, siz Kürtlerin haklarını savunursanız, demek ki teröristsiniz, demek ki ülkenin bölünmesini savunuyorsunuz. Bunu söyleyen, sizin “kötü” sözlerle anmak için kıvrandığınız Saray Rejimi’dir ve siz, onların ağzı ile, terörist ve bölücü demeyi sürdürmeyi daha güvenli buluyorsunuz.

Oysa Saray Rejimi, 2015’ten bu yana, savaşı kuralsız bir savaşa çevirmiştir ve tüm dünyada, en çok da sizin hayranlık duyduğunuz Avrupa’da, kimyasal silah kullanımına ilişkin o kadar çok belge ortaya konulmuştur ki, rahatlıkla siz de cesaretinizi toplayıp, buna karşı ses çıkartabilirsiniz. Ama nerede!

Kürtlerin haklarını savunmak için, Kürt olmanız gerekmez. Sadece insan olmanız, burjuva demokrat olmanız bile yeterlidir. İsrail’in saldırılarına nasıl karşı çıkabiliyorsanız, öyle yapmanız, en azından bir adım demektir.

Mesela sorabilirsiniz: 2019’da, 70 kişiye indiği devlet tarafından söylenen “terörist” sayısı, nasıl oluyor da, binlerce “terörist” daha öldüğü hâlde, hâlâ var olmaya devam ediyor? Bunu sorabilirsiniz. Sorabilirsiniz; bu savaş politikalarından yüksek kârlar edinenler var mı, kimlerdir bunlar? Sorabilirsiniz; neden “barış talebi” dile getirildiğinde, Saray Rejimi hemen kükrüyor?

Bunları söylerken, hayır sizin, PKK’yi eleştirmekten vazgeçmenizi istemiyoruz. İstediğiniz eleştirileri yapabilirsiniz. İyi ama, nasıl ki asgarî ücreti devletten bekliyorsunuz ve bu konuda onu eleştiriyorsunuz, nasıl ki bir gazeteci içeri alındığında haklı olarak eleştiriyorsunuz, işte bu da öyle, siz devleti bir “iyi” merkez olarak kabul ediyorsanız, buyurun ondan barış için adım atmasını talep edin.

2023 yılının son günlerinde, TC devleti, Saray Rejimi, 12 askerin öldüğünü açıkladı. Bu sayının doğru olup olmadığı elbette bir sorudur. Her alanda yalan söyleyen TC devleti, burada da yalan söylüyordur. Normalde, bir burjuva demokrat, lütfen dikkat edilsin solcu bile demiyoruz, bir burjuva demokrat, şu soruyu sorar: Neden sürekli askerler ölüyor? Biraz daha insan olan birisi, bu askerler ne için, kimin için ölüyor diye sorar. Oysa tekmili birden tüm partiler, tüm “muhalifler” -içlerine son dönemde UluSol da eklendi-, hep birlikte “terörü lanetleme” gösterisi yapıyorlar. Üstelik bu askerler, sınırların dışında ölüyor.

TC devleti, Saray Rejimi, Suriye sınırında ve Irak Kürdistanı’nda, PKK’ye karşı operasyonlar yaptığını, bunlara çeşitli adlar vererek ilan ediyor. Bu bir aylık bir iş de değildir. Irak toprağı olarak TC tarafından resmî olarak tanınan topraklarda, Saray Rejimi, NATO desteği ile, sayıları 50’den fazla olan karakol-üs organize etmektedir. Ve bu yıl, bu bölgelerden kış aylarında da çekilmeyeceklerini ilan etmişlerdir.

Mesela gelen cenazelerin ardından, hiçbir “muhalif”in, kalkıp da bu gerçekleri ortaya koymaması ilginç değil mi?

Tüm bu noktalarda, kendileri için “kötü”, “fena” ilan edilmiş olan AK Parti yönetimini, Erdoğan diktatörlüğünü vb. eleştirmezler. Mesela RTÜK kararları nedeni ile “Türkiye laik, demokratik ve sosyal bir hukuk devletidir” tekerlemesini tekrarlıyorlar. Mesela bir imam aracılığı ile dinî bir saldırı ortaya koyduklarında, “Türkiye demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir” tekerlemesini tekrarlıyorlar. Ve bu tarz muhalefeti devreye soktuklarında, hemen Atatürk’e sığınıyorlar. Oysa, ne “laik”liği savunmak için, ne “demokrasi”yi savunmak için, ne “insan haklarını” savunmak için buna ihtiyaç yoktur.

İşte devletin de kullandığı budur. Devletin, yani Saray Rejimi’nin.

Saray Rejimi, bizzat devletin olağanüstü örgütlenmesidir. Devletler, bir gün “İslamo-faşizm”, bir gün “patrimonyal sultanlık”, bir gün “tek adam diktatörlüğü” olmazlar. Hayır, devlet, olağan yöntemlerle yönetemediği zaman, olağanüstü devlet örgütlenmesini devreye sokarlar. Bu nedenle Saray Rejimi, TC devletinin olağanüstü örgütlenmesidir.

İşte bu devlet, Kürt devrimine karşı, bir milliyetçi duvar örgütleyip, bölücülük propagandası ile devletin beka meselesini gündeme getiriyor. Bu yolla, tüm burjuva “muhalefeti”, kendi yanlarında tutum almaya, bu yolla da, halkları milliyetçilikle zehirlemeye devam etmek istiyorlar.

Egemenler, kendi aralarında ne denli çatışma olursa olsun, mesele Kürt meselesi olunca, hemen bir “birlik” havası yaratmaya çalışıyorlar. “Milletin birliği” dedikleri yerde, bir yoksul ailenin genci yaşamını yitirirken, bir zengin ailenin çocuğu da “pudra” şekeri çekmektedir. Bir aile varını yoğunu kaybederken, bir başkası da parasına para katıyor. Bir annenin gözyaşları sel olurken, bir başka yerde “anne”, yüz binlerce liralık çantalar almaya çalışıyor. Bir aile cenazede gözyaşı dökerken, bir başkası camide tekbir diye bağırarak “vatanın birliği”ni sloganlara döküyor.

Ve bizim Kemalist solcularımız, devlete karşı “Türkiye demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir” diyerek imanlarını tazeliyorlar.

Sartre, Cezayir savaşı sırasında, kendi devletine karşı tutum alırken, bir halkı sömürgeleştiren, ezen bir başka halkın özgür olamayacağı ilkesini dile getirmekten geri durmuyordu.

Aradan yıllar geçti. Zamanın bu konuda olumlu tutumu yaygınlaştırması gerekirken, konu Türkiye olunca, tersi ortaya çıkıyor.

Konu Kürt halkının direnişi olunca, nasıl ki egemenler hemen “boğa görmüş” gibi birleşiyorsa, aynı şekilde burjuva “muhalifler”, hemen onlara katılıyorlar. Devletin hiçbir saldırısını kınamak konusunda bir hamle yapmak için kollarını kıpırdatmayanlar, karşıdan gelen her saldırı karşısında, “terörü” lanetleme ayinine katılıyorlar. Oysa İsrail basını, tekrar söyleyelim değil Marksist, solcu bile değildir, bu konuda farklı bir duyarlılık gösterebiliyor.

Bir solcunun, kendine has bir tutumu vardır ve Kürt hareketini eleştirmekten geri durmayabilir. Ama bu konudaki hassasiyetinin, devlete karşı tutum almakta da ortaya çıkması gerekmez mi?

Bu politika, kimseyi demokrat, kimseyi anti-emperyalist, kimseyi insan hakları savunucusu, kimseyi solcu yapmaz. Yapmaz çünkü, Kürtlere karşı sürdürülen bu savaş, TC devletinin, Saray Rejimi’nin, içeride ve dışarıda savaş politikasının bir parçasıdır. Suriye’deki işgalci tutumun nedeni budur. Libya’da askerî operasyonlara ABD adına katılmak, bu tutumun gereğidir. Bu tutum, Kafkaslarda alınan tutumun kendisidir. Bu tutum, soykırım ve katliam politikalarının kendisidir. Ankara Garı’nda patlayan bombalar, bu tutumun sonucudur. Suruç katliamı, bu sürecin bir parçasıdır. Tıpkı dün, Roboski, dün Sivas, dün Maraş, dün Çorum, dün 1 Mayıs katliamlarında olduğu gibi. TC devleti budur.

15-16 Haziran ve Gezi Direnişi, tam da bu devletin karşısındadır. İşçi sınıfının, emekçilerin, kadınların ve gençlerin direnişi, TC devletine karşı bir direniştir. Ve bu aslında iki sınıfın, hem ülkemizde hem de dünyadaki çatışmasının bir parçasıdır. Bu iki karşıt uçtan birinde yer almak mümkündür. Yani, her iki tarafta birden yer almak mümkün değildir. Egemene karşı Filistin direnişinden yana olmak ne demek ise, dünyanın her yerinde, bizim ülkemizde de egemene karşı tutum almak budur.

Savaşa karşı tutum almak, egemene karşı tutum almaktır. Savaşa karşı tutum almak adına, vatan millet edebiyatı çerçevesinde milliyetçiliğe destek vermek, adı ne olursa olsun, sonuçta egemeni desteklemektir. Kemalizme sarılarak bugünkü rejimle, bugünkü devletle mücadeleye tutuşmak mümkün değildir. Emperyalist savaşa ve işgale karşı, savaşın ateşleri içinde gelişen ve hem işgalciye hem de Saray’a karşı anti-işgalci karakterde başlayan direnişten öğrenecek çok şey vardır. En başta da, burjuvazinin gelişmiş sınıf bilincinin, bu anti-işgalci hareketi nasıl kontrol altına aldığını öğrenmek gerekir. Orada da sınıf savaşımını görmezden gelmek, solun büyük hatasıdır.

Saray Rejimi, son seçimlerden bu yana, kendini daha da sağlamlaştırmak istemektedir. Güçlendirilmiş Saray Rejimi hedefi için ortaya konmuş olan saldırı, hem dinci hem de milliyetçi tarzda, yani Türk-İslam sentezinin yeni yoğrulmuş hâli ile bir ideolojik yenilenme içerisindedir. Bu yeni milliyetçilik için, egemen, yeni bir alan açmak istemektedir. Bu milliyetçilik ile UluSol yaratılmak istenmektedir. Bu yolla, Saray Rejimi, tüm işçi ve emekçi muhalefetini kontrol altına almaya çalışmaktadır.

Laiklik konusundaki pratikler, solun hiçbir zaman laik olmamış devleti savunması için bir yol hâline getirilmek istenmektedir. Hiçbir zaman demokratik olmamış bir devleti savunmak için zemin hazırlanmaktadır. Para babalarını daha da zenginleştiren uygulamalarla, hiçbir zaman var olmayan “sosyal devleti” savunma hattı yapmak istemektedir. Böylece, AK Parti öncesini savunmak, büyük bir hedef hâline getirilmektedir. Ve elbette, barikatı buraya kurmak, aslında devletin oyun alanına girmekten başka sonuç vermez. Kürt karşıtlığı ise, solun oldum olası içine düştüğü bir tuzaktır. Ya da buraya düşmekte o kadar gönüllüdür ki sol, adeta kendini kaybetmektedir.

Devletin saldırıları, Saray Rejimi’nin saldırıları tam da bu amaca dönüktür. İşçi ve emekçilerin, barikatı en geriye kurmak diye bir seçeneği yoktur. Seçim öncesinde, “evde kal”, “sokaklar karışmasın”, “provokasyona gelmeyin” teraneleri, tam da bu amaca hizmet etmiştir.

Saray Rejimi’nin, devlet değil de, gelip geçici bir iktidar, bir Erdoğan diktatörlüğü olduğunu düşünmek, devletin bu olmadığını sanmak, büyük ölçüde hamlıktır. Bu nedenle, seçimlerle ya da sadece ve sadece seçimlerle, iktidarın düşeceğini sanmak, bu hamlığın ürünüdür, yanılsamadır.

Dün, burjuva muhalefet, Saray Rejimi’nin bir parçası olarak, Saray Rejimi ile birlikte bir müsamere ortaya koymuştur. Böylece toplumsal muhalefeti, burjuva partilerin, en çok da CHP’nin kuyruğuna takarak devlete bağlamıştır.

Bugün, sol, yeni bir tarz milliyetçilik ile, aynı yolda yürümektedir.

Bugün, hemen herkes diyor ki “iktidarı taklit ederek muhalefet yapılmaz.” Onların bir muhalefet olma hedefleri bile yoktu. Ama bunu bir yana bırakalım. Öyle ise, bunu daha da ileriye götürelim, devletin milliyetçiliğinin içinde bir “olumlu”, “Kemalist” milliyetçilik arayarak, bir sol tutum alınamaz. Olsa olsa bu yolla, işçi sınıfının iktidar mücadelesine, toplumsal kurtuluş mücadelesine ihanet edilebilir, engel olunabilir.

İki sınıfın, burjuvazi ve işçi sınıfının tarihsel çarpışmasıdır bu. Bunu egemen hangi örtü ile örtmek isterse istesin, gerçek budur. Burada, işçi sınıfının devrim ve sosyalizm cephesinde, net bir tutumla yer almadan, işçi sınıfından yana, egemene karşı olunamaz.